Andrew Harding: ciepłe pożegnanie niespokojnej Republiki Południowej Afryki

Zdjęcie: Getty Images

Wiosna już prawie zawitała do Johannesburga. Chłodne noce. Suche dni. Trąbienie i skrzeczenie ibisów i hałaśników, ruchome sylwetki na bezlistnych drzewach. Po 15 latach mieszkania w tym pięknym, hulaszczym mieście, wyjeżdżam. Ekipa od przeprowadzek ciężko pracowała w naszym domu, na stromej krawędzi dzielącej stare „centrum” od zarośniętych drzewami północnych obrzeży. „Szkoda”, powiedziała kobieta odpowiedzialna za inspekcje jej uwijającej się ekipy. Pokręciła głową. „Tak wiele rodzin teraz wyjeżdża.” Ma poniekąd rację. Niepokoje związane z niewydolna infrastrukturą, słabnącą walutą oraz podupadającą ekonomią państwa powodują, że wiele bogatszych rodzin zastanawia się nad emigracją - lub jak się ją tu nazywa „pół-gracja”, czyli przeniesienie się do bardziej rozwiniętych miast jak Kapsztad. W ostatnim tygodniu czekałem z moim uroczym, aczkolwiek lekko agresywnym labradorem u weterynarza, gdy do środka weszła starsza kobieta, trzymająca coś małego i skrzeczącego. Usłyszawszy moją rozmowę o psiarniach, transporterach dla zwierząt oraz niewyobrażalnie wysokich cenach wysyłki, ogłosiła całemu pomieszczeniu, że również opuściłaby „ten przeklęty kraj”. Tak szybko jak to możliwe. „Ale kogo na to obecnie stać?”, dodała. Minęło już prawie 30 lat od zniesienia polityki apartheidu jak i chaotycznych, aczkolwiek prawie cudownych narodzin demokracji w Południowej Afryce.

Apartheid - ideologia oraz bazująca na niej od lat 90 polityka rządu RPA, która głosiła nakaz segregacji ras, według przekonania o wyższości rasy białej oraz dyskryminacji innych ras. Dawała białoskórej części społeczeństwa wiele praw i przywilejów, uciemiężając jednocześnie pozostałą część i zakazujące małżeństw między nimi. Uznana przez ONZ za zbrodnie przeciwko ludzkości (od tłumacza).

Szokujące jest, gdy zdam sobie sprawę, że byłem świadkiem połowy tej historii. Od zawsze stroniłem od tworzenia wspaniałych czy apokaliptycznych wizji, w którą stronę zmierza to lub inne państwa tego kontynentu. RPA w szczególności jest krajem takich skrajności. Jest tu siła, wytrwałość oraz trwająca zbiorowa wspaniałomyślność. Jednocześnie jest to przerażająco brutalne państwo, obecnie uwikłane w korupcję i targane głodem. Jak można tak po prostu złożyć to w schludną konkluzję. Jednak, coraz ciężej jest utrzymywać się przekonania, że RPA to urocze, jednak mierzące się z wieloma problemami, zróżnicowane państwo. Bezrobocie tutaj jest najwyższe na świecie, na poziomie 42%. Przetrawcie to. Kluczowe systemy infrastruktury – woda, transport kolejowy, energia elektryczna, są poważnie nadszarpnięte. Dotyczy to również szkolnictwa. I jest to - oficjalnie i notorycznie, państwo z największymi nierównościami społecznymi. Chociażby droga od naszego domu przechodząca w skrzyżowanie obok przedmieścia Rosebank. Sygnalizacja świetlna - nazywane przez mieszkańców „robotami” - obecnie nie działa, ze względu na ciągłe braki prądu. Zamiast tego młody mężczyzna w ubraniu pracowniczym próbuje kierować ruchem drogich samochodów za okazjonalny zarobek. Jakoś to działa, jak wiele rzeczy tutaj. Ale tym improwizowanym rozwiązaniem nie warto się chwalić. W ostatnim tygodniu kobieta i jej trójka dzieci zostali znalezieni martwi w małej chatce we Wschodniej Prowincji Przylądkowej niedaleko Morza Indyjskiego. Policja podejrzewa, że bieda i długi doprowadziły ją do otrucia własnych dzieci po czym sama popełniła samobójstwo. Ledwo kto o tym wspomina. Wcześniej tego roku, pomiędzy wyjazdami dziennikarskimi do Ukrainy, poszedłem się napić z kilkoma mężczyznami. Byli to starsi, bogaci biznesmeni, mający powiązania z rządzącym Afrykańskim Kongresem Narodowym. Spotkaliśmy się na tarasie nieskazitelnego klubu golfowego, z widokiem na północne wzgórza, mieszczące w sobie większość światowych zasobów platyny. Rozmawialiśmy o Ukrainie, Putinie i ekspansji NATO - o ich trwającej nostalgii za ZSRR i wsparcia dla walki z apartheidem. Ten jeden z nich spojrzał w dal poza swoje piwo i pattowanie przy dołku o numerze 18, na lśniące dachy biednych, szybko rozwijających się faweli – „nieoficjalnych osiedli”, jak się je tu nazywa. „Pewnego dnia przyjdą też po nas,” powiedział, profetyzując protesty znacznie większe niż te, które pochłonęły kilka większych miast w 2021 roku. „To nie może tak dłużej działać”, ostrzegał. Wyczułem poczucie winy w jego głosie. I faktycznie, przyznał, że jego kiedyś ukochana partia AKN - która pomogła wyzwolić RPA - zawiodła przeciw wyzwaniom demokracji. „Szarlatani przejęli władzę,” kontynuował, „trzeba odciągnąć ich od władzy - inni przywódcy, inne partie powinni przejąć władzę lata temu”. Wybory odbędą się w następnym roku. Nawet w tym momencie opozycyjne partie próbują odstawić na bok swoje różnice, żeby się zjednoczyć. Mają realną szansę sukcesu. Jednak nie jest to pierwszy taki przypadek. Wielu młodych rozczarowanych sytuacją ludzi zwyczajnie nie głosuje. Ale to wciąż może być to inspirujące państwo. Jednak coraz bardziej ta inspiracja widoczna jest we wspomnieniach, wspaniałych wydarzeniach i lokalnych bohaterach. Nelson Mandela, Walter Sisulu, Oliver Tambo. Jest to nacja uśpiona poczuciem własnej wyjątkowości. Historii zwycięstwa pomimo beznadziejnej sytuacji. To część uroku Afryki Południowej. Jednak sam urok nie naprawi sytuacji. Nostalgia nie otworzy nowych miejsc pracy. Po tym, jak ekipa spakowała ostatnie pudło kontenera przed moim domem, staliśmy w promieniach słońca. „Musisz tu wrócić!”, powiedział jeden z mężczyzn. „Rozwiązujemy nasze problemy. Nawet masowe zaciemnienia.” To kolejny lokalny eufemizm - oznaczający brak prądu. Pośmialiśmy się - w połowie z nadzieją - i podaliśmy sobie dłonie. „Tak, wrócę niedługo.”