Dlaczego w Szwecji rośnie liczba superbogatych?

Źródło: Konrad Bergström 

Skaliste wzgórza wyspy Lidingö, w pobliżu stolicy, usiane są dużymi drewnianymi willami w kolorze czerwonym i żółtym oraz białymi minimalistycznymi rezydencjami z oknami sięgającymi od podłogi aż po sufit. Położona pół godziny jazdy samochodem od centrum Sztokholmu, jest to jedna z najbogatszych dzielnic Szwecji. „Uwielbiam francuskie Bordeaux”- mówi Konrad Bergström, przedsiębiorca posiadający tu dom, uśmiechając się promiennie, gdy pokazuje swoją piwniczkę z kolekcją 3000 win. Na terenie domu znajduje się odkryty basen, siłownia ze sprzętem tapicerowanym skórą renifera oraz miejsce do pracy, które może również służyć jako klub nocny. „Mam wielu przyjaciół muzyków, więc komponujemy razem masę muzyki”- mówi Bergström oprowadzając po jednym z pokojów. Szwedzki biznesmen, który dorobił się fortuny dzięki swojej firmie produkującej słuchawki i głośniki bluetooth, ma cztery podobne domy w Hiszpanii i w swoim kraju.

Nie jest to zaskakujący styl życia dla odnoszącego sukcesy przedsiębiorcy. Zaskakujące dla wielu osób śledzących losy Szwecji jest jednak to, w jaki sposób stał się tak bogaty w kraju od dawna rządzonym przez lewicową politykę. Chociaż obecnie w Szwecji rządzi prawicowa koalicja, kraj ten przez większość ubiegłego wieku był rządzony przez rządy socjaldemokratyczne. Społeczeństwu obiecano równy podział dochodów, a podatki miały finansować państwo opiekuńcze. W ciągu ostatnich trzydziestu lat Szwecja była jednak świadkiem gwałtownego wzrostu liczby superbogaczy. Według listy z 1996 r. opublikowanej w starym magazynie biznesowym Veckans Affärer, w tym samym roku w kraju było tylko 28 osób z majątkiem o wartości około 100 milionów dolarów. Większość osób z listy miliarderów miała majątek rodzinny w koronach szwedzkich. Aftonbladet, jedna z najbardziej poczytnych szwedzkich gazet, wymienia liczbę miliarderów jako 542 na swojej liście na 2021 rok.  Fortuny tych nowych bogaczy odpowiadają 70 procentom produktu krajowego brutto kraju. 

„Dolina Krzemowa Europy”

Z populacją liczącą 10 milionów Szwecja jest również jednym z krajów o najwyższym wskaźniku „miliarderów w dolarach na mieszkańca”. Lista bogaczy Forbesa z 2024 roku wymienia 43 Szwedów z majątkiem w wysokości 1 miliarda dolarów lub więcej. Oznacza to około 4 miliarderów w dolarach na milion mieszkańców. Liczba miliarderów w dolarach w USA wynosi dwa na milion mieszkańców. W Ameryce, gdzie mieszkają 342 miliony ludzi, jest 813 miliarderów. Andreas Cervenka, autor książki Greedy, opowiadającej o powstaniu szwedzkich superbogaczy, na temat tego procesu mówi: „Nie zdawano sobie z tego sprawy, dopóki nie stało się to oczywiste”. Jak podkreśla dziennikarz Aftonbladet, w stolicy Szwecji, Sztokholmie, przepaść między bogatymi i biednymi jest wyraźnie widoczna. 

Jednym z powodów wzrostu liczby nowych szwedzkich superbogaczy są odnoszące sukcesy start-upy technologiczne w tym kraju. W ciągu ostatnich dwudziestu lat w kraju powstało ponad 40 „jednorożców”, czyli start-upów wartych miliard dolarów lub więcej. Z tego powodu kraj ten znany jest jako Dolina Krzemowa Europy. Aplikacja do rozmów wideo online Skype i Spotify, największa na świecie platforma do słuchania muzyki i podcastów online, zostały założone przez szwedzkich przedsiębiorców. Powstali tu również giganci gier, tacy jak King i Mojang. Ostatnio godne uwagi start-upy to Tink, start-up zajmujący się technologiami finansowymi, przejęty przez Visa za 2 mld dolarów, oraz Voi, firma produkująca skutery elektryczne. 

Doświadczony przedsiębiorca Ola Ahlvarsson przypisuje sukces tego kraju w zakresie start-upów technologicznych faktowi, że komputery osobiste zostały udostępnione publicznie w latach 90. dzięki ulgom podatkowym. Ahlvarsson twierdzi, że dzięki tym ulgom entuzjaści technologii „połączyli się znacznie szybciej niż w innych krajach”. Ahlvarsson, który był współzałożycielem wielu firm, podkreśla również istnienie kultury solidarności. Oprócz bycia wzorem do naśladowania dla odnoszących sukcesy przedsiębiorców, wyjaśnia, że wspiera również przedsiębiorców nowej generacji jako ich inwestor. 

Co zmieniło się na korzyść bogatych? 

Ola Ahlvarsson twierdzi, że kraj ten jest również idealnym miejscem do testowania różnych produktów technologicznych: „Jeśli chcesz sprawdzić, czy twój produkt będzie działał na większym rynku, możesz wypróbować go tutaj przy ograniczonych kosztach, nie podejmując zbyt dużego ryzyka”. Dziennikarz Cervenka twierdzi jednak, że istnieją inne powody wzrostu liczby superbogatych i wskazuje na zmieniającą się politykę pieniężną. Od 2010 roku do kilku lat temu stopy procentowe w Szwecji były bardzo niskie. Wielu Szwedów wolało inwestować swoje pieniądze nie tylko w nieruchomości, ale także w start-upy technologiczne, które były wysoko wyceniane. „Jednym z największych czynników stojących za tym ogromnym wzrostem liczby miliarderów jest ogromny wzrost wartości aktywów w ostatnich latach”- mówi Cervenka. Chociaż ponad 50% dochodu najlepiej zarabiających w kraju jest opodatkowane, Cervenka twierdzi, że rządy zarówno prawicowe, jak i lewicowe dostosowały podatki na korzyść bogatych. Szwecja zniosła podatek od spadków w 2000 roku. Podatki od dochodów z akcji i wypłat dla udziałowców spółek są znacznie niższe niż podatki od wynagrodzeń. 

Stawka podatku od osób prawnych została również obniżona z około 30% do około 20% w latach 90-tych. Jest to nieco poniżej średniej europejskiej. „Jeśli jesteś dziś miliarderem, nie musisz przeprowadzać się ze Szwecji. Zagraniczni miliarderzy przenoszą się teraz tutaj” - mówi Cervenka. Konrad Bergström, z którym rozmawialiśmy w jego domu na wyspie Lidingö, przyznaje, że Szwecja ma korzystny system podatkowy dla przedsiębiorców. Przekonuje jednak, że jego majątek ma pozytywny wpływ na społeczeństwo, zapewniając zatrudnienie innym: „Mamy nianię, ogrodnika i sprzątaczkę... Zapewniamy miejsca pracy. Nie powinniśmy więc lekceważyć tego, jak wiele wnosimy do społeczeństwa". Bergström zwraca uwagę, że zamożni szwedzcy przedsiębiorcy coraz częściej inwestują w start-upy zorientowane na ochronę środowiska. W 2023 r. 74% inwestycji w szwedzkie start-upy dotyczyło start-upów zorientowanych na ochronę środowiska. Według Dealroom, który śledzi dane inwestycyjne dotyczące start-upów, jest to znacznie powyżej średniej europejskiej wynoszącej 35 procent. Niklas Adelberth, współzałożyciel platformy płatniczej Klarna, zainwestował 130 milionów dolarów ze swojego majątku w 2017 roku w Fundację Norrsken, która została założona w celu wspierania takich przedsiębiorców. 

„Te inwestycje są moją receptą na szczęście"- mówi Adelberth, który twierdzi, że jachty, prywatne odrzutowce i podobne luksusy nie są „nawykami miliardera". Niektórzy twierdzą jednak, że poza dychotomią „dobro-zło” w odniesieniu do sposobu, w jaki przedsiębiorcy wykorzystują swój majątek, w samej Szwecji brakuje pogłębionej debaty publicznej na temat bogactwa miliarderów. Niedawne badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Örebro wykazało, że wizerunek szwedzkich miliarderów w mediach jest ogólnie pozytywny. „Dopóki superbogaci reprezentują neoliberalne ideały, takie jak ciężka praca, podejmowanie ryzyka i duch przedsiębiorczości, nierówności stojące za tym bogactwem nie są kwestionowane", mówi badacz mediów Axel Vikström. Dziennikarz i autor Cervenka twierdzi, że debata na temat opodatkowania superbogatych w Szwecji nie jest tak wyraźna jak w Stanach Zjednoczonych i wielu innych krajach zachodnich. „To swego rodzaju paradoks. Ponieważ biorąc pod uwagę naszą historię bycia postrzeganym jako kraj socjalistyczny, powinna to być pierwsza rzecz, która przychodzi na myśl". 

„Myślę, że stajemy się bardziej społeczeństwem, w którym zwycięzca bierze wszystko. 'Jeśli dobrze rozegrasz swoje karty, ty też możesz zostać miliarderem'. Uważam, że to dość znacząca zmiana w szwedzkiej mentalności". Szwedzka lista bogaczy pokazuje również, że pomimo dużej populacji imigrantów w tym kraju i dziesięcioleci polityki sprzyjającej równouprawnieniu płci, bogactwo kraju jest w dużej mierze skoncentrowane w rękach białych mężczyzn. Nigeryjsko-szwedzka powieściopisarka i przedsiębiorca Lola Akinmade kładzie nacisk na tę kwestię: „Tak, jest to miejsce, w którym ludzie mogą zarabiać pieniądze i bogacić się w różnych dziedzinach, ale nadal istnieją podwójne standardy dotyczące tego, kto otrzymuje finansowanie". „Szwecja jest niesamowitym krajem, światowym liderem w wielu dziedzinach, ale wciąż jest wiele osób, które są pomijane w systemie".