„Nie chcemy, żebyście zostali zabici". Szwecja stara się powstrzymać śmiertelny wzrost przestępczości wśród młodzieży

W małym, szwedzkim miasteczku Örebro broń jest tak łatwo dostępna, że służby socjalne twierdzą, iż większość młodych ludzi, z którymi współpracują w związku z przestępczością wśród młodzieży, mogłaby ją zdobyć w ciągu jednego dnia.

„Kontakty są na wyciągnięcie ręki. Narkotyki można zdobyć jeszcze szybciej" - mówi Sabrina Farlblad z miejskiego biura opieki społecznej, gdzie dwa lata temu jej zespół utworzył grupy wsparcia dla młodych ludzi uznanych za zagrożonych przemocą.

Jak dotąd podejście prewencyjne wydaje się działać: o ile wiadomo służbom socjalnym, żaden z młodych ludzi, którzy uczęszczali do grup wsparcia, nie był zamieszany w strzelaninę.

Nielegalna broń - według policji pochodząca głównie z Bałkanów - jest stosunkowo łatwo dostępna w Szwecji. Coraz młodsze dzieci - niektóre w wieku nawet 10 lat - są rekrutowane do handlu narkotykami, przez co rośnie liczba dzieci używających broni w konfliktach, często skutkujących ofiarami śmiertelnymi. Policja obawia się, że to tylko kwestia czasu, zanim broń z Ukrainy trafi do Szwecji.

Ostatnie dane wykazały, że liczba 15-17-latków ściganych za poważne przestępstwa, takie jak morderstwo czy usiłowanie zabójstwa, wzrosła do najwyższego poziomu od 2019 roku. W pierwszych sześciu miesiącach tego roku 42 osoby w tej grupie wiekowej były podejrzane o usiłowanie zabójstwa. Dla porównania w 2022 roku było ich 38.

W ciągu ostatnich kilku dni w Szwecji doszło do wielu śmiertelnych incydentów z udziałem nastolatków, w tym chłopca w wieku kilkunastu lat, który został aresztowany po śmierci mężczyzny w strzelaninie w południowym mieście Helsingborg. W osobnym przypadku dwóch 14-letnich chłopców zostało znalezionych martwych na obszarach leśnych, prawdopodobnie zamordowanych, ponieważ nie wykonywali zadań w imieniu siatki przestępczej.

Skala problemu skłoniła niedawno rząd do ogłoszenia planów mających na celu ułatwienie szkołom, służbom socjalnym i policji dzielenia się informacjami w celu powstrzymania wciągania młodych ludzi w przestępczość oraz wczesnej identyfikacji zagrożonych dzieci. W całym kraju testowane są różne projekty i techniki mające na celu powstrzymanie przemocy, takie jak program w Örebro, które leży między Sztokholmem a Göteborgiem.

Oprócz grup wsparcia, Örebro wdraża również metodę interwencji grupowej, która polega na ciągłym aktualizowaniu policyjnej mapy wywiadowczej, śledzącej osoby zaangażowane lub społecznie powiązane z przestępstwami z użyciem przemocy.

Na spotkaniach wsparcia głównym przesłaniem jest "nie chcemy, żebyś został zabity", powiedziała Johanna Sollerman, strateg ds. zapobiegania przestępczości w gminie. Młodym ludziom mówi się, że jeśli dopuszczą się przemocy, zostaną zaatakowani z każdej strony, od opieki społecznej po urząd skarbowy.

Jak dotąd w tym roku w Örebro doszło do jednej śmiertelnej strzelaniny, w porównaniu z czterema w 2021,  kiedy do strzelanin dochodziło na placach zabaw i przed przedszkolem.

Evin Cetin, prawnik oraz ekspert ds. przestępczości wśród młodzieży, sugeruje, że konflikty w dużej mierze koncentrują się wokół narkotyków i tego, kto ma władzę nad poszczególnymi obszarami. „Rząd musi zadać sobie pytanie: czy możemy rozprawić się z przestępczością gangów, które rekrutują dzieci-żołnierzy, bez rozprawienia się z biznesem narkotykowym, który wart jest miliardy?" 

„Zamiast skupiać się na karaniu dzieci sprzedających narkotyki, większy nacisk należy położyć na tych, którzy kupują je od młodych ludzi” twierdzi Cetin. Zdanie to zostało powtórzone w niedzielę przez byłą premier Szwecji Magdalenę Andersson, która wezwała do pozbawienia wolności tych, którzy kupują narkotyki od dzieci. „Chodzi o ochronę naszej młodzieży i społeczeństwa" - powiedziała liderka socjaldemokratów.

W przeciwieństwie do większości krajów Europy, gdzie dystrybucją narkotyków zajmuje się odgórna organizacja kierowana przez starszych mężczyzn, w Szwecji 16 i 17-latkowie kupują pół kilograma kokainy na kredyt i zlecają jej sprzedaż młodszym dzieciom. „Dlatego właśnie widzimy te strzelaniny" mówi Cetin. Spotkała 22-latków, którzy handlowali narkotykami od 10 lat: „Mówili o sobie, jakby byli starsi. Potrafiłam spotkać 18-latków, którzy mieli pod sobą 40 dzieci sprzedających narkotyki".

Niektórzy obserwatorzy w Szwecji twierdzą, iż problem leży w systemie prawnym, który za poważne przestępstwa karze mniej surowo osoby poniżej 18 roku życia . Cetin twierdzi jednak, że wina leży po stronie rządu i policji, które nie wzięły pod uwagę ostrzeżenia z 2010 r. wydanego przez eksperta ds. przestępczości wśród młodzieży - obecnie komisarza policji - Carin Götblad, które ogłosiło, że 5 tys. dzieci i młodzieży  znajduje się na drodze do poważnej przestępczości.

Dzieci, które miały wtedy 12, 13 i 14 lat, są teraz członkami gangów, powiedziała Cetin. „Za każdym razem, gdy dziecko lub młoda osoba porzuca przestępczość w wyniku śmierci lub wyroku więzienia, rekrutowany jest ktoś inny. I to jest największy problem. Można zamknąć tak wielu, jak to tylko możliwe, ale i tak pojawią się nowe dzieci" - dodaje Cetin.

Pogłębiające się nierówności społeczne i ekonomiczne są czynnikami motywującymi dzieci do rozpoczęcia sprzedaży narkotyków, zwłaszcza w przypadku młodych chłopców, którzy nie radzili sobie w szkole, mieszkających na obszarach o wysokim poziomie bezrobocia. „Kiedy rozmawiam z młodymi chłopakami, zauważam, że nie mają wiary w siebie... Nie mają żadnych marzeń" - dodaje Cetin.

Götblad, która przez całą swoją karierę zajmowała się przestępczością wśród młodzieży, mówi, że wiek młodych ludzi posiadających lub strzelających z broni spada.

Dodaje, że w większości - przestępczość wśród młodych ludzi spada, jednak istnieje niewielka grupa, która zaczęła angażować się w znacznie poważniejsze przestępstwa, zwłaszcza nastolatki ze środowisk imigranckich, które mieszkają w przeludnionych mieszkaniach.

„Walczą o narkotyki, ponieważ są one warte dużo pieniędzy", mówi Götblad. „Dużo kokainy z Ameryki Południowej, trafia bezpośrednio do Szwecji, a następnie jest sprzedawana  do Europy. To właśnie podtrzymuje konflikty".

Rządowy raport opublikowany w tym miesiącu, w którym Götblad była ekspertem, sugeruje, że dzieci w wieku od 15 do 17 lat, które popełniają najpoważniejsze przestępstwa, powinny być skazywane. Nieletni w wieku 15 lat - i starsi - mogą być wysyłani do domów dla młodych przestępców, ale nie do więzienia.

Götblad mówi: „Potrzeba znacznie więcej narzędzi naprawczych, ponieważ mamy dziś naiwne społeczeństwo. Społeczeństwo, dla którego tworzone są nasze prawa i władze, już nie istnieje". Istnieje wiele programów zapobiegania przestępczości, a władze lokalne są obecnie prawnie zobowiązane do opracowania planu zapobiegania. Götblad dodaje, iż ważne jest, aby wspierać i pomagać rodzinom na wczesnym etapie.

W Järva, dzielnicy Sztokholmu, która wcześniej była silnie kojarzona z brutalną przestępczością, Semret Meskel z organizacji społecznej Fryshuset Husby dodaje, że liczba strzelanin zaczęła spadać z powodu połączenia znacznych inwestycji finansowych we wsparcie prewencyjne z współpracą  między służbami. „Razem stworzyliśmy zjednoczoną siłę, która jest bardzo potężna".

Fryshuset stara się zapewnić długoterminowe wsparcie i bezpieczne miejsce dla młodych ludzi. Oprócz zajęć i wydarzeń szkoli młodych ludzi zgodnie z zasadami dialogu na rzecz pokojowych zmian, programu rozwiązywania konfliktów założonego w Irlandii Północnej.

Lider programu, Samrand Faik, twierdzi, że program powinien być nauczany wszędzie, aby pomóc młodym ludziom poruszać się w codziennym życiu: „Chcemy, aby nasi młodzi ludzie byli głosem dla Järvy i młodych ludzi w szwedzkim społeczeństwie".