8 fascynujących faktów o medycynie starożytnego Rzymu

Medycyna w starożytnym Rzymie łączyła wiedzę naukową z wierzeniami nadprzyrodzonymi i religijnymi. Rzymscy lekarze przejęli wiele praktyk oraz filozofię greckiego lekarza Hipokratesa i jego zwolenników, szczególnie po przybyciu do Rzymu w 219 roku p.n.e. Archagathusa ze Sparty, uznawanego za pierwszego greckiego lekarza praktykującego w mieście.

Jednak starożytni Rzymianie nosili także amulety, aby chronić się przed chorobami i składali ofiary w świątyniach bogów, którym przypisywano uzdrawiające moce. Połączenie takich dwóch podejść doprowadziło do kilku zaskakujących faktów, dotyczących zdrowia i medycyny w Imperium Rzymskim.

1. Krew i wątroby zabitych gladiatorów uważane były za lekarstwo na epilepsję.

Rozlew krwi gladiatora nie zawsze kończył się po przegranej walce. Bez naukowego zrozumienia przyczyn epilepsji, rzymscy lekarze zalecali, aby ci, którzy cierpieli na tę tajemniczą dolegliwość, pili ciepłą krew zabitego gladiatora jak eliksir. "Krew gladiatorów jest pita przez epileptyków, jakby była haustem życia" - donosił rzymski uczony Pliniusz Starszy. Lekarze zalecali również spożywanie wątroby gladiatora jako kurację. Rzymski lekarz Scribonius Largus donosił, że widzowie "podchodzili i wyrywali kawałki wątroby gladiatora, który leżał rozszarpany w pyle". Lekarze mogli przypisywać te makabryczne środki, ponieważ gladiatorzy byli uważani za symbole męskości, umierające w dobrej kondycji.

2. Najwybitniejszy lekarz starożytnego Rzymu wywierał wpływ na praktyki medyczne przez 1300 lat po swojej śmierci.

Urodzony i wychowany w Grecji, Galen z Pergamonu studiował anatomię i teorię fizjologiczną w Aleksandrii, w Egipcie. Doskonalił swoje umiejętności medyczne, lecząc rannych gladiatorów w swoim rodzinnym mieście, zanim osiedlił się w Rzymie w roku 162 n.e. Oprócz wykonywania operacji, takich jak usuwanie zaćmy, Galen propagował aktywność fizyczną, zrównoważoną dietę, dbałość o higienę i kąpiele, oraz teoretyzował, że to mózg, a nie serce, kontroluje ciało. Był pierwszym lekarzem, który wykazał, że krtań wytwarza głos i zidentyfikował różnice między krwią żylną a tętniczą. Służąc kilku cesarzom jako osobisty lekarz, Galen poszerzał wiedzę anatomiczną dzięki opiece nad gladiatorami oraz sekcjom i wiwisekcjom zwierząt. Napisał setki traktatów medycznych, z których część pozostała wykorzystywanym źródłem wiedzy aż do XVI wieku.

3. Za klucz do dobrego zdrowia uważano utrzymanie równowagi czterech "humorów".

Rzymscy lekarze podążali za teorią rozwiniętą w starożytnej Grecji, zgodnie z którą zdrowie i emocje osoby są zależne od czterech substancji wewnętrznych: krwi, flegmy, żółci i żółci czarnej. Te "humory" były związane z czterema właściwościami pierwiastków (gorący, zimny, mokry i suchy). Rzymscy lekarze przypisywali wiele schorzeń do braku równowagi humorów w organizmie. Galen, na przykład, wierzył, że nadmiar żółci czarnej powodował guzowate zmiany nowotworowe. Równowagę można było przywrócić za pomocą takich zabiegów jak upuszczanie krwi, wymioty, lewatywy, wywoływanie pocenia oraz spożywanie dużych ilości pokarmów sklasyfikowanych jako gorące lub zimne, mokre lub suche.

4. Możliwości studiowania anatomii człowieka były ograniczone.

Zakaz sekcji zwłok ludzkich w starożytnym Rzymie, z powodu zdrowia publicznego oraz względów religijnych i etycznych, utrudniał badania anatomiczne. Lekarze, tacy jak Galen, polegali zamiast tego na sekcjach i wiwisekcjach zwierząt, zwłaszcza świń i naczelnych, ponieważ ich struktury anatomiczne odzwierciedlały te u ludzi. Te sekcje były publicznymi spektaklami, które służyły jako rozrywka i metoda pozyskiwania nowych pacjentów.

5. Lekarze wykorzystywali sny jako narzędzia diagnostyczne.

Wielu starożytnych rzymskich lekarzy brało pod uwagę sny podczas diagnozowania i wybierania sposobu leczenia, ponieważ wierzyli, że mogły one sygnalizować nierównowagę humorów w organizmie. Uważali, iż sny dostarczały informacji na temat pacjentów, które pozostawały ukryte przed bezpośrednią obserwacją. "Cokolwiek chory widzi i zdaje się robić we śnie, często wskaże nam brak i nadmiar oraz jakość humorów" - pisał Galen. Na przykład sny zawierające śnieg lub lód uważano za oznakę nadmiaru flegmy (humor uznawany za zimny i mokry), podczas gdy te, w których pojawiał się ogień, sygnalizowały podwyższony poziom żółci (humor uznawany za gorący i suchy). Galen zdiagnozował zapaśnika, który śnił o trudnościach w oddychaniu podczas stania w cysternie z krwią, jako cierpiącego na nadmiar humoru, więc przepisał mu upuszczenie krwi jako leczenie.

6. Korpus medyczny armii umożliwiał rzymskim żołnierzom dłuższe życie niż przeciętnym obywatelom rzymskim.

Cesarz August założył pierwszy zawodowy wojskowy korpus medyczny, który przyciągał profesjonalnych lekarzy greckich, przyznając im prawa pełnego obywatelstwa rzymskiego, zwolnienia podatkowe i emerytury. Korpus medyczny utworzył jedną z pierwszych dedykowanych jednostek chirurgii polowej, rozwijając dobrze zaprojektowane systemy sanitarno-higieniczne w celu zapobiegania chorobom. Ponadto korpus medyczny był pionierem w zastosowaniu opaski uciskowej do zatrzymania krwawień oraz w zamykaniu tętnic przez zszywanie. Lekarze wojskowi stali na czele medycznej straży imperium, przyswajając nowe idee podczas podróży i studiując anatomię ludzką podczas wykonywania operacji na rannych żołnierzach w szpitalach polowych. Dzięki innowacjom korpusu medycznego starożytnego Rzymu, przewidywana długość życia przeciętnego żołnierza była o pięć lat dłuższa niż przeciętnego obywatela.

7. Zawody medyczne były dostępne dla kobiet.

Na podstawie traktatów medycznych, tekstów prawnych i inskrypcji pogrzebowych naukowcy doszli do wniosku, że kobiety praktykowały medycynę w starożytnym Rzymie. Chociaż lekarki nie były powszechne, typowa była obecność kobiet działających jako położne, pracujących pod nadzorem lekarzy, aby pomagać w porodach i podawać leki na płodność. Lekarki, które czasami praktykowały także w innych dziedzinach niż ginekologia i położnictwo, zwykle były wolnymi kobietami pochodzenia greckiego, podczas gdy położne często były wcześniej niewolnicami.

8. Kapusta była uważana za cudowny lek.

Wielu rzymskich lekarzy łączyło dietę z dobrym zdrowiem i zachwalało kapustę jako "superżywność", która może zapobiegać i leczyć wiele schorzeń. "Wymienienie zalet kapusty byłoby długim zadaniem" - napisał Pliniusz Starszy. Rzymski historyk Katon Starszy potwierdził to w niemal 2000 słowach traktatu o leczniczych właściwościach kapusty w dziele De Agricultura. Według Katona, ta roślina liściasta leczyła bóle głowy, zaburzenia wzroku i problemy trawienne, a zastosowanie rozgniecionej kapusty bezboleśnie leczyło rany, stłuczenia i zwichnięcia. "W skrócie, wyleczy wszystkie cierpiące organy wewnętrzne." - napisał. Katon twierdził nawet, że wdychanie oparów gotowanej kapusty wspomagało płodność, a kąpiel w moczu osoby, która dużo jadła kapusty, mogła uleczyć wiele dolegliwości.