Co spowodowało upadek starożytnego Egiptu?

Co spowodowało upadek starożytnej cywilizacji egipskiej? Imperium nad rzeką Nil osiągnęło szczyt swojej potęgi, bogactwa i wpływów w okresie Nowego Państwa (1550-1070 p.n.e.) za panowania ikonicznych faraonów, takich jak Tutanchamon, Totmes III i Ramzes II, który być może był biblijnym faraonem z opowieści o Exodusie.

W okresie swojej największej potęgi, egipskie imperium kontrolowało rozległy obszar rozciągający się od dzisiejszego Egiptu, przez północny półwysep Synaj aż po starożytną ziemię Kanaan (obejmującą dzisiejszy Izrael, Zachodni Brzeg, Gazę, Jordanię oraz południowe obszary Syrii i Libanu).

Jednak począwszy od zabójstwa Ramzesa III w 1155 p.n.e., kiedyś wielkie imperium egipskie stopniowo zostało zepchnięte na kolana przez długotrwałą suszę, kryzysy gospodarcze oraz oportunizm obcych najeźdźców.

Ramzes III, Ostatni Wielki Faraon Egiptu

Ramzes III panował w Egipcie przez 31 lat i jest powszechnie uważany za ostatniego z "wielkich" faraonów. Jego rządy przypadały na jeden z najburzliwszych i najtrudniejszych okresów w dziejach Morza Śródziemnego, znany jako inwazja "Ludów Morza".

Dokładna tożsamość Ludów Morza pozostaje nieznana, ale większość uczonych uważa, że były to różnorodne etnicznie grupy uchodźców z zachodniego Morza Śródziemnego, przesiedlone z powodu suszy i głodu, które przybyły na wschód w poszukiwaniu nowych ziem do podboju i osiedlenia. Grabieżcze floty Ludów Morza mogły zaatakować Egipt co najmniej dwa razy za panowania Merenptaha i Ramzesa III.

W 1177 p.n.e. Ramzes III i egipska flota skutecznie odparli drugą wielką inwazję Ludów Morza, a faraon upamiętnił zwycięstwo na ścianach swojego świątynnego kompleksu w Medinet Habu.

„Jednak świętowanie było krótkotrwałe” - mówi Eric Cline, archeolog i historyk epoki brązu, autor książki1177 p.n.e.: Rok upadku cywilizacji. Ramzes III zdołał przetrwać atak Ludów Morza, ale nie spisek wymyślony przez zazdrosną drugą królowąz jego haremu. Według badań tomograficznych mumii Ramzesa III, faraon został dźgnięty w szyję i zamordowany w 1155 p.n.e.

"To był początek końca" - mówi Cline - "Po Ramzesie III nic nie było takie samo. Egipt już nigdy nie wrócił do dawnej świetności".

Efekt domina  w upadku epoki brązu.

W XII wieku p.n.e. cały obszar Morza Śródziemnego doświadczył katastrofalnych wydarzeń znanych jako "upadek epoki brązu". Dla królestw, które uległy Ludom Morza lub innym kataklizmom, takim jak susza i głód, upadek był gwałtowny i całkowity. Na przykład Mykeńczycy w Grecji i Hetyci w Anatolii doświadczyli praktycznie całkowitego zniszczenia swoich miast, kultur, a nawet języków pisanych.

„Po części dlatego, że Ramzes III był w stanie odeprzeć ataki Ludów Morza, Egipt przetrwał dłużej” -mówi Cline. Jednak ostatecznie uległ tym samym problemom, które dotknęły cały region: "mega-suszy" trwającej 150 lat lub dłużej oraz rozpadu niegdyś kwitnącej, śródziemnomorskiej sieci handlowej.

"Międzynarodowe powiązania, które były tak znaczące i powszechne pod koniec epoki brązu, zostały całkowicie zerwane" - mówi Cline - "W Egipcie, XII wiek po Ramzesie III charakteryzował się niedoborami żywności, walkami politycznymi i szybkim spadkiem roli Egiptu jako głównej potęgi międzynarodowej."

Choroby, utrata zasobów i rabowanie grobów.

Po śmierci Ramzesa III Egiptem rządził szereg nieudolnych faraonów również noszących imię Ramzes. (Ramzes XI, który zmarł około 1070 p.n.e., był ostatnim faraonem Nowego Państwa.) Zapisy archeologiczne z tego okresu pozostawiają wskazówki, dlaczego i w jaki sposób Egipt popadł w tak szybki upadek.

Na przykład mumia Ramzesa V zachowała na twarzy blizny po ospie. Choć historycy nie mogą być pewni, czy faktycznie zmarł na ospę, zapiski wskazują, że Ramzes V i jego rodzina zostali pochowani w nowo wykopanych grobach, a także że wprowadzono sześciomiesięczny zakaz odwiedzania Doliny Królów po ich pogrzebach.

Niektórzy uczeni sugerują, że może to być jeden z pierwszych spisanych nakazów izolacji spowodowanych przez chorobę - możliwy sygnał, że Egipt był wtedy dotknięty wybuchem ospy.

„Dodatkowo, za panowania Ramzesa V i Ramzesa VI, Egipt prawdopodobnie stracił kontrolę nad ważnymi kopalniami miedzi i turkusu na półwyspie Synaj, ponieważ ich imiona były ostatnimi wyrytymi w tych miejscach. Możliwe, że Egipt całkowicie wycofał się ze Synaju i Kanaanu do 1140 r.p.n.e.” - mówi Cline.

Następnie, za panowania Ramzesa IX, który rządził pod koniec XII wieku p.n.e., Egiptem wstrząsnęła seria rabunków z grobowców. Warunki gospodarcze były tak dramatyczne, a szacunek dla władzy faraona tak niski, że złodzieje bezczelnie plądrowali grobowce upadłych faraonów w poszukiwaniu złota i skarbów.

"To szokujące przestępstwo, ale panowanie Ramzesa IX to dopiero początek okresu rabunków grobów królewskich" - mówi Cline - "W pewnym momencie, za panowania Ramzesa XI, musiano przenieść część królewskich mumii w celu ich zabezpieczenia."

Obcy na tronie.

Po Nowym Państwie Egipt rządzony był przez szereg obcych mocarstw, co było kolejnym dowodem na jego upadek jako niezależnego imperium.

Na początku pojawili się Libijczycy, koczowniczy lud z zachodniej granicy Egiptu, którego wpływy i kultura stopniowo przejęły instytucję władzy. Szoszenk I, faraon pochodzenia libijskiego, był pierwszym faraonem z 22. dynastii, który usiłował przywrócić dni chwały Ramzesa III, przeprowadzając inwazję na królestwa Izraela i Judy w X wieku p.n.e.

Następnie, w VIII wieku p.n.e., Nubijczycy lub Kuszyci pokojowo przejęli egipski tron w czasach politycznych zamieszek. Szereg kuszyckich faraonów rządził Egiptem przez prawie wiek jako 25. dynastia, zanim zostali wyparci przez najeźdźców asyryjskich.

"Kiedy kuszyccy królowie przejęli władzę, to był naprawdę koniec Egiptu jako niezależnej potęgi" - mówi Cline - "Potem przybyli Asyryjczycy, a za nimi Persowie, Grecy, Rzymianie, a następnie islam. Jeśli mówimy o starożytnym Egipcie jako o samodzielnym mocarstwie rządzonym przez Egipcjan, już nigdy nie był on taki sam."

Ostatnie blaski wielkości Egiptu miały miejsce za panowania dynastii Ptolemejskiej (305-30 p.n.e.), szeregu macedońsko-greckich faraonów, którzy rządzili Egiptem po śmierci Aleksandra Wielkiego. Kleopatra VII, najbardziej znana z faraonów ptolemejskich, zbudowała wspaniałą hellenistyczną stolicę w Aleksandrii.

Kiedy Kleopatra i Marek Antoniusz zostali pokonani przez cesarza rzymskiego Oktawiana Augusta w 30 p.n.e., Egipt stał się prowincją Republiki Rzymskiej, co zakończyło ostatnią z dynastii starożytnego Egiptu.