"Egipski błękit" znaleziony na rzeźbach z Partenonu w Brytyjskim Muzeum

Wykorzystując nieinwazyjną technikę obrazowania, naukowcy z Brytyjskiego Muzeum – gdzie znajduje się prawie połowa rzeźb – i King's College London znaleźli ślady farby na 11 z 17 figur oraz na fragmencie fryzu na wystawie w muzeum, zgodnie z badaniem opublikowanym w tym tygodniu w czasopiśmie „Antiquity”.

„Farba rzadko zachowuje się na znaleziskach archeologicznych, szczególnie w przypadkach takich jak rzeźby z Partenonu, które pochodzą z okresu między 447 a 438 r. p.n.e. i były stale narażone na działanie środowiska”, powiedział główny autor badania dr Giovanni Verri, naukowiec zajmujący się konserwacją w Art Institute of Chicago, który wcześniej był stypendystą w Muzeum Brytyjskim.

"Są to tylko cienkie warstwy farby na górnej warstwie powierzchni tych obiektów, a więc znajdują się one na styku wszystkiego, co się dzieje... (Farba) jako pierwsza odczuwa wpływ środowiska" – wyjaśnił Verri. "Możliwe jest również, że podczas zabiegów konserwatorskich – zabiegów renowacyjnych – te małe ślady, które wyglądały jak brud, zostały nieumyślnie usunięte".

Grecja wielokrotnie wzywała do zwrotu rzeźb, które brytyjski dyplomata Lord Elgin usunął z imponującej świątyni Partenon w Atenach na początku XIX wieku, kiedy był ambasadorem w Imperium Osmańskim, które wówczas rządziło Grecją.

Światło podczerwone wykrywa ślady dawno utraconej farby

Technika użyta do wykrycia farby została stworzona w 2007 roku przez Verriego i jest znana jako obrazowanie luminescencji indukowanej światłem widzialnym. Proces ten wykorzystuje światło podczerwone, które znajduje mikroskopijne ślady farby, jakich oko nie jest w stanie dostrzec, powiedział Verri. Oświetlając rzeźby czerwonym światłem, pigment znany jako "egipski błękit" pochłania światło i pojawia się w kamerze jako świecąca biel.

"Błękit egipski" był popularnym pigmentem w swoim czasie, który wytwarzano przy użyciu wapnia, miedzi i krzemu, zgodnie z Królewskim Towarzystwem Chemicznym. Jasny błękit był wysoko ceniony ze względu na swoją rzadkość i powszechnie zachowywano go dla członków rodziny królewskiej lub wizerunków bogów i bogiń.

Charakterystyczny błękit został znaleziony w kilku miejscach na marmurach, w tym na ogonie węża na rzeźbie mitycznego króla Kekropsa, w obszarze tła posągów Demeter i Persefony oraz na szacie noszonej przez Dionę, matkę Afrodyty, gdzie formowanie dwóch płatków kwiatów znaleziono w pobliżu dolnej części tkaniny, zgodnie z badaniem.

"Interpretacja tych niewielkich śladów jest zawsze skomplikowana" – przyznał Verri. "Dokonujemy więc sugestii (tych wzorów) poprzez porównania z innymi dziełami sztuki".

Naukowcy wykryli również fioletowy kolor, który nie został znaleziony w procesie obrazowania, ale przez ludzkie oko, dodał Verri. Odcień, który nazwali "purpurą Partenonu", jest szczególnie wyjątkowy, jak stwierdzono w badaniu, ponieważ naukowcy odkryli, że nie został wykonany przy użyciu skorupiaków – powszechnej starożytnej receptury śródziemnomorskiej.

Fiolet na bazie skorupiaków można wykryć za pomocą techniki zwanej fluorescencją rentgenowską, stwierdził Verri, ale kolor ten nie był obecny w tym przypadku.

Klasyczne teksty odnoszą się do nieuchwytnego fioletowego koloru, dodano w badaniu, ale składniki nie zostały ujawnione, ponieważ kolor został uznany za tak cenny.

"To ostatnie badanie daje więcej dowodów na to, że kolorowe dekoracje były powszechne w starożytnej sztuce greckiej" – zauważył Michael Cosmopoulos, profesor archeologii i studiów greckich na University of Missouri-St. Louis, za pośrednictwem poczty elektronicznej. Nie był on zaangażowany w badanie. 

"To wielka sprawa, ponieważ podważa tradycyjną zachodnią ideę, że sztuka klasyczna była po prostu białym marmurem i pokazuje, jak ważny był kolor dla starożytnych greckich artystów... Odkrycia te pomagają nam zrozumieć proces twórczy, a także znaczenie Partenonu i jego rzeźb".

Na tym etapie rekonstrukcja oryginalnego wyglądu rzeźb "nie jest tak naprawdę możliwa", przyznał Verri, ponieważ technika obrazowania wykryła tylko niebieską farbę i "ponieważ odtworzenie w nowoczesnych warunkach jednego z największych arcydzieł ludzkości nie jest czymś, do czego można się lekko odnieść", dodał Verri.

Badanie wykazało również, że na rzeźbach nie było śladów kluczowania lub ścierania, które zwykle pomagają w przyleganiu farby.

"Tym, co udało nam się naprawdę zademonstrować, nie są konkretne powierzchnie do nakładania farb, ale raczej to, że zarówno rzeźba, jak i kolor były postrzegane jako część tego samego celu" – powiedział William Wootton, autor badania z King's College London. "Niezwykła dbałość i uwaga w produkcji rzeźby – zarówno jej rzeźbienia, jak i koloru – była widoczna w całym starożytnym świecie na poziomie, który dopiero zaczynamy rozumieć".

Badanie wskazuje na wcześniejsze przypadki odkryć, w których udowodniono, że greckie rzeźby były kolorowe, takie jak w 2008 roku, kiedy konserwatorzy w Muzeum Akropolu w Atenach znaleźli zielonkawy pigment na Zachodnim Fryzie przedstawiającym jeźdźca.

Verri powiedział, że ma nadzieję, iż dalsze obrazowanie zostanie wkrótce opracowane w celu znalezienia innych kolorów obecnych na rzeźbach.