Enigmatyczne, niezwykle dobrze zachowane mumie wciąż wymykają się wyjaśnieniom i budzą kontrowersje

Setki ciał zostało wydobytych z cmentarzysk takich jak to w Kotlinie Kaszgarskiej w Xinjiang, regionie zachodnich Chin. Ludzie ci żyli około 4000 lat temu - a ich starożytne DNA przyniosło zaskakujące spostrzeżenia.

Pozornie doskonały stan zachowania mumii nie był tu jedyną niespodzianką. Nowoczesne badania DNA ujawniły, że zachowane ciała należały do rdzennych mieszkańców tego regionu - ale genetycznie zupełnie różniących się od innych pobliskich populacji. Dziś badacze wciąż zadają sobie pytania dotyczące ich praktyk kulturowych, codziennego życia i roli w rozprzestrzenianiu się współczesnej ludzkości na całym świecie.

Pochowane na różnych cmentarzach w całej Kotlinie już 4000 lat temu, naturalnie zmumifikowane zwłoki zostały po raz pierwszy odkopane przez europejskich odkrywców na początku XX wieku. Z biegiem czasu odkopywano coraz więcej ciał, razem z ich spektakularnymi reliktami kulturowymi. Do tej pory znaleziono ich setki. Najstarsze mumie powstały około 2100 lat p.n.e., podczas gdy te młodsze datowane są na około 500 lat p.n.e.

Początkowo strój mumii, przypominający styl zachodni i europejski, skłaniał do hipotez, że były to szczątki indoeuropejskiej grupy migrantów z korzeniami w Europie, być może spokrewnionych z syberyjskimi pasterzami z epoki brązu lub rolnikami z dzisiejszego Iranu.

Mieli włosy koloru blond, a także brązowe i rude, duże nosy i nosili jasne, czasem wyszukane ubrania wykonane z wełny, futer lub skóry bydlęcej. Niektórzy nosili spiczaste kapelusze przypominające kapelusze czarownic, a część ubrań była wykonana z filcowanej lub plecionej tkaniny, co sugeruje powiązania z kulturą zachodnioeuropejską.

Jeszcze inni nosili ubrania we wzory przywodzące na myśl starożytnych Celtów - być może najbardziej znana jest jedna z mumii znana jako Chärchän Man, mierząca ponad dwa metry wzrostu, miała rude włosy, pełną brodę i została pochowana ponad tysiąc lat temu w tartanowej spódnicy.

Innym z najbardziej znanych ciał jest tak zwana "Księżniczka" lub "Piękność" z Xiaohe, 3,800-letnia kobieta o jasnych włosach, wysokich kościach policzkowych i długich, wciąż zachowanych rzęsach, która wydaje się uśmiechać w swej niedoli. Chociaż po śmierci nosiła duży filcowy kapelusz i eleganckie ubrania, a nawet biżuterię, nie jest jasne, jaką pozycję mogła zajmować w swoim społeczeństwie.

Jedną z najsłynniejszych mumii znalezionych w Kotlinie Kaszgarskiej jest Księżniczka Xiaohe, znana również jako Piękność Xiaohe. Nazwana od cmentarza, na którym znaleziono jej ciało, jest wyjątkowo dobrze zachowana, posiadając nawet rzęsy.

Badanie DNA wykonane u 13 mumii w 2021 r. doprowadziło do obecnego konsensusu, że należały one do odizolowanej grupy, która żyła w całym tym pustynnym regionie w epoce brązu, przyjmując praktyki rolnicze swoich sąsiadów, ale posiadając odrębną kulturę i geny.

Naukowcy doszli do wniosku, że mumie były potomkami starożytnych mieszkańców północnej Eurazji, stosunkowo niewielkiej grupy starożytnych zbieraczy-łowców, którzy migrowali do Azji Środkowej z Azji Zachodniej i którzy mają genetyczne powiązania ze współczesnymi Europejczykami i rdzennymi Amerykanami.

Ciała te nie zostały celowo zmumifikowane w ramach jakiegokolwiek rytuału pogrzebowego. To suche, słone środowisko Kotliny Kaszgarskiej i znajdującej się w niej pustyni Taklimakan (jednej z największych na świecie) pozwalało ciałom zminimalizować stopień rozkładu. (Uważa się, że ekstremalne zimowe mrozy panujące na tym obszarze również pomogły w ich zachowaniu).

Według naukowców wiele ciał zostało pochowanych w "drewnianych trumnach w kształcie łodzi pokrytych skórami bydlęcymi i oznaczonych drewnianymi słupami lub wiosłami". Odkrycie zioła efedryny w miejscach pochówku sugeruje, że miało ono znaczenie medyczne lub religijne, jednak czym mogła być ta religia lub dlaczego niektóre pochówki były otoczone pierścieniami drewnianych pali, jest nadal niejasne.

Maski, gałązki, prawdopodobnie falliczne przedmioty i kości zwierząt znalezione na cmentarzach mumii zapewniają wgląd w ich codzienne życie i rytuały. Chociaż większość pytań dotyczących ich kultury pozostaje bez odpowiedzi, pochówki wskazują na ich dietę i fakt, że byli rolnikami. Mumie pochowano z jęczmieniem, prosem i pszenicą, a nawet naszyjnikami z najstarszym serem, jaki kiedykolwiek znaleziono. Wskazuje to, że nie tylko uprawiali ziemię, ale także hodowali zwierzęta przeżuwające.

Mieszkańcy Kotliny byli genetycznie odrębni, jednak ich praktyki, od pochówku po produkcję sera, a także ich ubrania, które odzwierciedlają techniki praktykowane wówczas w odległych miejscach, wydają się wskazywać, że mieszali się z innymi kulturami i uczyli się od nich, przyjmując ich praktyki by z czasem włączyć je do własnej cywilizacji.

Naukowcy obecnie uważają, że ich codzienne życie obejmowało wszystko od hodowli przeżuwaczy po obróbkę metali i wyplatanie koszy. Pomagał w tym fakt, że opustoszała obecnie pustynia Taklimakan była kiedyś znacznie bardziej zielona i obfitowała w słodką wodę.

Naukowcy uważają również, że mieszkańcy Kotliny handlowali i wchodzili w interakcje z innymi ludźmi, co ostatecznie doprowadziło do powstania kluczowego korytarza na Jedwabnym Szlaku, łączącym Wschód i Zachód na jałowej pustyni.

Archeolodzy wciąż jednak muszą się wiele dowiedzieć o tym, jak wyglądało codzienne życie tych starożytnych ludzi; z kim handlowali, jakie wierzenia religijne przyjęli i czy ich społeczeństwo było rozwarstwione społecznie.

Niesamowicie zachowane mumie od dawna fascynują archeologów. Ale te odkryte w Kotlinie Kaszgarskiej stały się również politycznym punktem zapalnym. Region ten znajduje się we współczesnym Regionie Autonomicznym Sinciang-Ujgur, do którego prawa rości sobie mniejszość ujgurska w Chinach. Ujgurscy nacjonaliści twierdzą, że mumie są ich przodkami, ale chiński rząd zaprzecza temu i niechętnie zezwala naukowcom na badanie mumii lub ich DNA.

W 2011 roku Chiny wycofały grupę mumii z wystawy objazdowej, twierdząc, że są one zbyt delikatne, by nadawały się do transportu. Niektóre badania nad DNA mumii zostały skrytykowane jako bagatelizujące odrębność regionu na rzecz chińskich prób asymilacji Ujgurów. Wciąż wiele więcej pozostaje do odkrycia na temat tych enigmatycznych mumii, jednak ich znaczenie jako symboli politycznych i narodowych nadal pozostaje kwestią sporów.