Jak starożytny Rzym kwitł podczas Pax Romana

Po dziesięcioleciach politycznej dysfunkcji, wojen domowych i zabójstw, które doprowadziły do upadku Republiki Rzymskiej, starożytny Rzym prosperował przez dwa stulecia względnego spokoju i dobrobytu, znane jako Pax Romana (z łaciny: "Pokój Rzymski"). Era stabilności politycznej i bezpieczeństwa rozpoczęła się wraz z wstąpieniem Augusta na tron jako pierwszego cesarza Rzymu w 27 p.n.e. i trwała do śmierci Marka Aureliusza w 180 r. n.e.

Chociaż względnie spokojne, Imperium Rzymskie było dalekie od braku przemocy podczas Pax Romana. Cesarze tyranii zabijali politycznych rywali, a Rzym brutalnie tłumił rewolty w prowincjach, takich jak Judea i Brytania. Kontynuował także swoje imperialne podboje, co spowodowało, że wódz Kaledończyków Kalgacus stwierdził, że Rzymianie "sieją spustoszenie i nazywają je pokojem".

Jednak dla wielu Rzymian, Pax Romana było złotym wiekiem sztuki, literatury i technologii. Był to czas, gdy imperium podwoiło swój rozmiar, rozciągając się od Wielkiej Brytanii do Afryki Północnej, a według niektórych szacunków obejmowało jedną czwartą populacji świata.

August ożywił polityczną i wojskową siłę Rzymu

Pozbywszy się swoich wrogów po zamordowaniu swojego ciotecznego dziadka Juliusza Cezara, August zrewitalizował polityczną, wojskową i ekonomiczną potęgę starożytnego Rzymu podczas niemal 50-letnich autokratycznych rządów. Gwarantując legionom rzymskim otrzymywanie emerytury z kasy państwowej zamiast od swoich dowódców, cesarz uzyskał pewność, że żołnierze nie będą już dłużej zachęcani do lojalności względem swoich dowódców ponad sam Rzym. Następnie Augustus rozlokował armię w celu ekspansji imperium do granic, które były łatwiejsze do obrony.

"Pax Romana nie zdarzyło się naturalnie. August podjął świadome decyzje co do tego, gdzie Rzym powinien się rozszerzać, a gdzie powinien się kończyć" - mówi Edward J. Watts, profesor historii na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego i autor książki The Eternal Decline and Fall of Rome: The History of a Dangerous Idea. "August mógł po raz pierwszy dostosować politykę wojskową Rzymu do strategicznych celów, co wymagało czasu, by przynieść owoce."

August zintegrował nowo podbite terytoria z imperium poprzez decentralizację władzy z centrum do lokalnych prowincji. Prowincje, które akceptowały rzymskie opodatkowanie i kontrolę wojskową, mogły kontynuować lokalne zwyczaje i religie, nienaruszające bezpośrednio prawa rzymskiego, a "królom klientom" pozwolono sprawować rządy w sprawach lokalnych i religijnych. August zdobył również poparcie prowincjonalne dzięki reformom politycznym, takim jak wprowadzenie stałej służby cywilnej, która przenosiła władzę z arystokratów na biurokratów, oraz stworzenie mechanizmu badania i karania skorumpowanych namiestników prowincji, którzy wykorzystywali swoje stanowiska dla osobistych korzyści.

W miarę rozwoju Imperium Rzymskiego gospodarka rozkwitała

Stabilność polityczna zachęcała do pożyczek pieniężnych i pozwalała długodystansowemu handlowi kwitnąć. Handel morski prosperował, gdy rzymska flota pod dowództwem Augusta w dużej mierze oczyściła Morze Śródziemne z piratów. Rzymianie kupowali luksusowe jedwabie i klejnoty ze Wschodu, a także znaleźli rynek dla swojego szkła i dywanów aż w Indiach i Chinach.

Inwestycje środków imperialnych w duże projekty infrastrukturalne, które byłyby nieosiągalne przy użyciu lokalnych zasobów, zintegrowały prowincje i przyniosły dalsze korzyści ekonomiczne. Za samego Augusta, w Rzymie powstało 50 000 mil nowych dróg, co ułatwiło przemieszczanie się wojsk, informacji i towarów. Woda płynąca przez rzymskie akwedukty pozwoliła miastom prosperować. Mosty i porty zbudowane przez Trajana w ramach ogromnego programu publicznych prac również pobudziły handel.

"Jasne jest, że wśród cesarzy istniało przekonanie, że ich rolą jest wspieranie rozwoju gospodarczego imperium, szczególnie w prowincjach, gdzie klęski żywiołowe czy wzrost populacji mogły wymagać dodatkowych zasobów" - mówi Watts.

Sztuka i technologia kwitły podczas Pax Romana

Literatura rzymska rozwijała się pod rządami Augusta, który patronował artystom, gloryfikującym imperium w swoich dziełach. Na przykład epos Wergiliusza, Eneida, nie tylko opowiada legendę o mitycznym założycielu Rzymu, ale nawiązuje do Augusta i maluje optymistyczną wizję przyszłości dla imperium. To właśnie w tym okresie poeci tacy jak Horacy pisali klasyczne wiersze, a Liwiusz stworzył swoje monumentalne dzieło o historii Rzymu.

Podczas Pax Romana, Rzymianie asymilowali prowincje poprzez kulturalny imperializm, który miał na celu przekształcenie podbitej ludności na ich obraz. Rozprzestrzenianie się rzymskich fryzur, ubioru, literatury i teatru ze stolicy stworzyło wspólną kulturę dla wykształconych elit, które były zachęcane do przyjęcia rzymskiego obywatelstwa, a nawet służby w rzymskim senacie. Dotyczyło to szczególnie zachodnich regionów imperium, nieposiadających bardziej wyszukanej kultury miejskiej, jaką można było znaleźć w prowincjach wschodnich.

"Był to ciągły wysiłek, by zachęcić ludzi do przyjmowania rzymskich imion i zachowań oraz do strukturyzowania osad w nowy sposób, który obejmował rzymskie procesy budowlane" - mówi Watts. "Rzymscy cesarze budowali infrastrukturę, która podtrzymywała wyraźnie rzymski sposób życia." Te elementy obejmowały stadiony do wyścigów rydwanów, fora, amfiteatry i termy, które były nieodłącznym elementem rzymskiego życia obywatelskiego. Rozwój receptury betonu z mieszaniny wulkanicznego piasku, wysokiej jakości wapna i małych kamieni lub rozbitych cegieł umożliwił budowę zaokrąglonych łuków i kopuł, które stały się symbolami rzymskiej potęgi imperialnej.

Podczas gdy Rzym przekształcał miasta takie jak Londyn i Bejrut na swój obraz, masowe programy upiększania i budowy wprowadzone przez cesarzy przekształciły imperialną stolicę z zaniedbanego miasteczka nad Tybrem w lśniące Wieczne Miasto. Rzymskie zabytki, takie jak Koloseum i Panteon, zostały zbudowane w tym okresie. August rozszerzył Forum Romanum i nadzorował budowę ponad dwunastu nowych świątyń, nowego Senatu i sali publicznych, co skłoniło go do ogłoszenia na łożu śmierci: "Zastałem Rzym murowany, zostawiam wam go z marmuru."

Pax Romana zakończyło się po śmierci Marka Aureliusza, który zerwał z niedawną tradycją, namaszczając swojego syna Kommodusa jako następcę. Naznaczone dekadencją i niekompetencją, panowanie Kommodusa zakończyło się w 192 r. n.e. jego zamordowaniem, które zapoczątkowało wojnę domową i zakończyło złoty wiek historii Rzymu.