Nubijska Królowa, która stawiła czoło armii Cezara

Od 25 do 21 r. p.n.e. Amanirenas, królowa lub Kandake Królestwa Kush, zdołała zrobić to, czego wielu męskich liderów w jej czasach nie było w stanie: odeprzeć rzymską inwazję.

Pod dowództwem królowej Amanirenas, około 30 000 żołnierzy starożytnego Królestwa Kush (położonego w dzisiejszym Sudanie) wzięło do rąk broń i stawiło czoła rzymskim najeźdźcom, nadchodzącym z Egiptu. Rzymianie wtargnęli na żyzne ziemie regionu położonego pod Egiptem, znanego jako Nubia i nałożyli wysokie podatki na lud Meroë - stolicę Kush.

Amanirenas strategicznie zebrała swoją armię podczas tymczasowego wycofania się rzymskich wojsk na kampanię w Arabii. Jej siłom udało się zdobyć miasta Aswan, Philae i Elephantine, okupowane przez Rzymian. Wojska Kush splądrowały miasta i zniewoliły Rzymian, zanim wycofały się do El-Dakkeh, gdzie rozpoczęły się pierwsze potyczki czteroletniej wojny meroicko-rzymskiej.

Wojna meroicko-rzymska jest kluczowym momentem zarówno w historii Nubii, jak i Rzymu. Armia rzymska ostatecznie zwyciężyła, ale skończyło się na udzieleniu koncesji dla Królestwa Meroë, co osłabiło polityczną i ekonomiczną pozycję Rzymu i ugruntowało suwerenność meroicką.

Długa tradycja władczyń w Nubii

Chociaż Amanirenas była wyjątkowa dzięki swojemu wojskowemu sukcesowi przeciwko Rzymianom, jej rola jako Kandake, czyli kobiecej władczyni, nie była nietypowa dla regionu w tamtych czasach. Przez ponad 3000 lat trzy królestwa Kush - Kerma, Napata i Meroë - rządziły środkową doliną Nilu w Nubii, a przez długi czas to kobiety stały na jego czele.

Długa linia Kandake rządziła równocześnie z potężnymi imperiami Rzymu i Grecji. Sama Amanirenas rządziła w czasach panowania Kleopatry w Egipcie i Marka Antoniusza w Rzymie, aż do ich obalenia w 30 r. p.n.e. przez Oktawiana Augusta. Po Amanirenas, Amanishaketo i Amanitore przejęły jej potężne dziedzictwo, broniąc dolnej Nubii przed Rzymianami.

Wstąpienie Amanirenas na tron miało miejsce po śmierci jej męża Teriteqase pod koniec 25 r. p.n.e., pięć lat po rozpoczęciu rzymskiej okupacji dolnej Nubii. Wcześniej królestwo Amanirenas czerpało zyski z handlu złotem i innymi surowcami z Egiptem, ale krajobraz polityczny zmienił się, gdy siły rzymskie pod wodzą Augusta przejęły kontrolę nad Egiptem od Marka Antoniusza i Kleopatry. Po objęciu przywództwa w królestwie, Amanirenas zaplanowała i przeprowadziła atak na okupujące siły rzymskie.

Głowa posągu Augusta znaleziona zakopana przy świątyni

Jednym z głównych dowodów na meroickie najazdy na Rzymian jest brązowa głowa Augusta Cezara, znaleziona zakopana pod schodami świątyni dedykowanej Zwycięstwu w stolicy Kush - Meroë. Położenie głowy (ozdobionej otwartymi oczami z kalcytu) sugeruje, że została oderwana od statuy i celowo umieszczona u stóp swoich zdobywców jako stałe przypomnienie o zwycięstwie królowej nad potężnym władcą rzymskim.

Świątynia w Meroë jest ozdobiona rysunkami rzymskich więźniów i zwycięskich królowych Nubii. Solange Ashby, egiptolog i stypendystka Uniwersytetu Kalifornijskiego, mówi, że takie przedstawienia są typowe dla tego okresu i wskazują na szerszą kulturę, w której kobiecość i gotowość do zaangażowania się w działania wojenne nie były sprzeczne.

"Na tych obrazach meroickie królowe są przedstawione jako bardzo zmysłowe" - mówi Ashby. "Czyli, wyglądają naprawdę kobieco, ale są twardymi wojowniczkami, i nie ma wątpliwości co do ich zdolności do użycia przemocy. Widzimy te potężne kobiety przedstawione w agresywnych pozach, i jest to w 100 procentach zgodne z tym, jak postrzegały same siebie."

Petroniusz, prefekt mianowany przez Augusta do nadzorowania Egiptu, ostatecznie skonfrontował się z Amanirenas i jej armią w El-Dakkeh, domagając się zwrotu łupów z jej wojskowych napadów. Amanirenas odmówiła, co skłoniło Petroniusza i jego piechotę liczącą 10 000 mężczyzn do ataku i pościgu za Amanirenas do Napata, jej miejsca sprawowania władzy. Po drodze Petroniusz zdobył Primis (dzisiejszy Qasr Ibrim), gdzie założył fort (archeolodzy odkryli tam w latach 90. rzymskie garnizony i artylerię).

Jednak dokładne prześledzenie historii konfliktu pozostaje wyzwaniem. Główne pisemne sprawozdanie z wojny to tekst ukończony około 21 r. n.e., zatytułowany Szkice Geograficzne autorstwa greckiego historyka Strabona. W nim Strabon słynnie opisuje Amanirenas jako "męską kobietę z jednym zniszczonym okiem".

Strabon pisze, że Petroniusz ruszył na Napata i zniszczył je po zdobyciu Qasr Ibrim, ale niektórzy historycy kwestionują ten opis. Jedną z poszlak jest fakt, że odległość między tymi dwoma miastami była niewiarygodnie daleka dla armii Petroniusza, zwłaszcza w tak gorących temperaturach. Tymczasem historycy wciąż pracują nad odcyfrowaniem meroickich zapisków z wojny.

"Są ogromne problemy związane ze studiowaniem wojny meroicko-rzymskiej" - mówi Ashby - "choć istnieją obszerne królewskie inskrypcje, które jak twierdzą niektórzy uczeni, opowiadają meroicki punkt widzenia na to, co się stało, potrafimy przeczytać tylko około 100 słów języka meroickiego. Kiedy w końcu opanujemy gramatykę i słownictwo potrzebne do czytania prozy, wierzę, że znacznie poszerzy to dla nas możliwość zrozumienia historii, która wydarzyła się między tymi dwoma mocarstwami."

Opór Amanirenas przynosi korzyści jej królestwu

Chociaż relacja Strabona przedstawia Rzymian w świetle zwycięstwa, wynik wojny sugeruje co innego. Na początku 21 roku p.n.e. obydwie armie były wyczerpane. Amanirenas wysłała posłańców na Samos, aby negocjować z Augustem, który udzielił władczyni dwóch ważnych ustępstw. Pierwsze to anulowanie podatku od Meroë, drugie to wycofanie rzymskiej okupacji od Drugiego Kataraktu (około Gemai) do Maharaqqa, prawie z powrotem na granicę Egiptu.

Chociaż szczegóły tego traktatu są niejasne, dowody sugerują, że opór Amanirenas przyniósł korzyści jej królestwu - pomimo ewentualnych strat militarnych. Dolna Nubia była obszarem spornym na długo przed rzymską i grecką okupacją Egiptu. Królestwa nubijskie i egipskie powiększały się i kurczyły przez wieki, walcząc o kontrolę nad cennymi metalami, zwierzętami i niewolnikami na tych terenach. Przywrócenie dominacji Meroë w dolnej Nubii wskazuje na pomyślny wynik wojny dla królestwa Meroë.

Chociaż Królestwa Kush ostatecznie osłabły i zostały wchłonięte przez Cesarstwo Rzymskie, zdobycze Amanirenas przeciwko siłom rzymskim przypieczętowały jej dziedzictwo jako jednej z nielicznych historycznych postaci, które oparły się rzymskim rządom.