PRAWDZIWE OBLICZE NEANDERTALCZYKÓW

Ta rekonstrukcja neandertalskiej kobiety została stworzona przy użyciu prehistorycznego DNA. Nasi odlegli przodkowie przypominali nas wyglądem, jednak ich łuk brwiowy był wydatniejszy, a oczy i zęby, większe. Naukowcy sądzą, że byli również inteligentniejsi niż dotychczas przypuszczano.

Kiedy w 1856 roku robotnicy w kamieniołomie wapienia w niemieckiej dolinie Neander natrafili na skamieniałe szczątki, sądzili, że odkopali kości niedźwiedzia. W rzeczywistości, odkryli coś, co zmieniło bieg historii: dowody na obecność odległego przodka człowieka, żyjącego od 400 tys. do 40 tys. lat temu.

Niedługo później, naukowcy zdali sobie sprawę, że natknęli się na szczątki tych człekokształtnych już na początku XIX w., jednak wówczas zostały one źle zidentyfikowane. Odkrycie to zelektryzowało naukowców pragnących zgłębiać nowe teorie ewolucji i zapoczątkowało ogólnoświatowe poszukiwanie skamieniałości. Wieść o tajemniczym praprzodku człowieka dominującym niegdyś w Europie, wywoła ekscytację również wśród opinii publicznej. 

Znani obecnie jako neandertalczycy – nazwani tak przez geologa Williama King’a - Homo neanderthalensis są najbliższymi krewnymi człowieka. Oto, co wiemy na temat naszych przodków, ich życia i przyczyny wymarcia.

Czaszka neandertalskiej kobiety oraz inne szczątki neandertalczyków odnalezione w Jaskini Gorhama. Znajdujące się na wschodniej stronie Skały Gibraltarskiej stanowisko archeologiczne, dostarczyło badaczom wielu ważnych informacji na temat życia tego gatunku.

Kim był człowiek neandertalski? 

Na pierwszy rzut oka, skamieniałe kości neandertalczyka, przypominają te należące do dzisiejszego człowieka. Przyglądając się im jednak dokładniej, można dostrzec cechy odróżniające naszych pradawnych krewnych od Homo sapiens.

Neandertalczycy przypominali wyglądem dzisiejszych ludzi, lecz ich łuk brwiowy był wydatniejszy, kości policzkowe bardziej wystające, a klatka piersiowa, głębsza, szersza i krótsza od naszej. Co więcej, posiadali o wiele głębsze oczodoły, mimo że nie wiemy, czy ich widzenie różniło się od naszego. Naukowcy twierdzą, że pomimo wydłużonego kształtu, ich mózgi miały podobną wielkość do ludzkich. Mimo toczących się nadal dyskusji na temat neandertalczyków, badacze są zgodni co szacunkowego wzrostu praludzi: mężczyźni mierzyli średnio 160 cm, a kobiety – 150 cm.

Człowiek neandertalski zamieszkiwał niegdyś Eurazję. Według naukowców, przez konieczność adaptacji do zimnego klimatu, neandertalczycy wykształcili masywną i zwartą sylwetkę, a do przetrwania potrzebowali ok. 4480 kcal dziennie. 

Ponieważ ci praludzie musieli dzielić Ziemię z megafauną; taką jak mamuty, słonie i nosorożce włochate, ważną częścią ich życia było polowanie. Żyjąc i przemieszczając się małych grupach, hominidy te używały narzędzi, np. włóczni, w celu zdobycia mięsa, w które była bogata ich dieta. Jednak neandertalczycy żywili się również roślinami, co według Ainary Sistiagy, ekspertki od geobiologii z MIT, pokazuje, że „prawdopodobnie jedli to, co było dostępne, w zależności od pory roku, klimatu lub sytuacji w jakiej się znaleźli”.

Niekiedy oznaczało to, żywienie się własnymi współbraćmi: w 2016 roku, grupa naukowców badających szczątki hominidów zamieszkujących jaskinię w dzisiejszej 

Belgii, odkryła „jednoznaczne dowody kanibalizmu wśród Neandertalczyków w Europie północnej”. 

Czy neandertalczycy byli inteligentni?

Pierwotnie, naukowcy zakładali, że neandertalczycy byli brutalnymi istotami, zdolnymi jedynie do prymitywnego rozumowania i krwawych polowań. Z czasem jednak, nagromadzone dowody wykazujące zaskakujące podobieństwo tych jaskiniowców do współczesnych ludzi, zmusiły uczonych do zmiany zdania. 

Neandertalczycy używali narzędzi potrzebnych im do życia, w tym również do polowań: umieli rozłupać kamienie tak, aby wytworzyć z nich broń, skrobaki i topory. Powszechna była również obróbka drewna: cięli i ostrzyli kije, za pomocą których mogli później kopać lub robić włócznie.

Neandertalczycy używali tworzyw takich jak krzemienie do produkcji narzędzi, które były następnie wykorzystywane jako broń, topory i nie tylko. Ten egzemplarz, pochodzi ze stanowiska Pinilla del Valle w dolinie Lozoya, niedaleko Madrytu. Od czasu rozpoczęcia wykopalisk, na początku XXI wieku, odnaleziono tu kilka skamieniałości neandertalczyków.

Mimo ich rzekomej, dużej odporności na zimno, uważa się, że neandertalczycy wyprawiali skóry zwierząt do wytwarzania odzienia, które miało pokrywać nawet do 80% ich ciał. Prawdopodobnie osłaniali oni stopy i inne wrażliwe części ciała, tak samo, jak robią to dzisiejsi ludzie, lecz z uwagi na nietrwałość ubrań, badaczom nie udało się odnaleźć ich śladów, stąd mogą można jedynie przypuszczać, jak praludzie ubierali się na co dzień.

Kolejnym zaskakującym odkryciem jest fakt, że neandertalczycy byli zdolni do myślenia symbolicznego. Na niektórych stanowiskach archeologicznych odkryto ozdobione orle szpony i przedmioty, które mogły służyć do przeprowadzania rytuałów pogrzebowych, co, według niektórych, świadczyłoby o rozwiniętym myśleniu i posiadaniu własnych zwyczajów. Co więcej, w 2018 roku, badacze ogłosili odkrycie pozostałości malowideł jaskiniowych pochodzących sprzed 65 tys. lat.; są to najstarsze, kiedykolwiek znalezione dzieła tego typu. Jednak abstrakcyjna natura tych rysunków, nadal ożywia dyskusję o rzeczywistym poziomie złożonych zdolności umysłowych ich autorów.

Kiedy i w jaki sposób wymarli neandertalczycy?

Mimo ich wysokiego poziomu zdolności poznawczych, neandertalczycy zostali przezwyciężeni, ale przyczyna ich wymarcia 40 tys. lat temu, jak i inne aspekty ich życia, nadal poddawane są debatom ekspertów.

Badacze wiedzą, że przynajmniej w niektórych przypadkach, neandertalczyk żył obok lub nawet krzyżował się z Homo sapiens, (który pojawił się w Afryce 30 tys. lat temu). W końcu jednak, to ten drugi zdominował Ziemię, gdyż wyróżniał się lepszym zestawem genów i z tego powodu, większość naszych genów pochodzi właśnie od afrykańskich przodków.

Niektórzy eksperci sugerują, że rywalizacja o pożywienie i schronienie, lub ewolucja która wyselekcjonowała najsilniejsze ludzkie cechy, przyczyniły się do wyginięcia neandertalczyków. Inni sądzą, iż z powodu życia w małych grupach, neandertalczycy zostali po prostu zdominowani przez Homo Sapiens.

Kolejna hipoteza dotyczy zmian klimatycznych: naukowcy udokumentowali występowanie fali mrozów, która przez tysiące lat pustoszyła Europę Centralną, a której obecność zbiegła się z okresem wymarcia Neandertalczyków. Uważa się, że zimno było mniej dokuczliwe na obszarach występowania Homo sapiens. Zgodnie z tym poglądem, przypuszcza się, że zdziesiątkowane przez mróz gromady ludzi neandertalskich, zostały w końcu wyparte przez poszerzających swoje terytoria Homo sapiens, którzy wkrótce stali się dominującym gatunkiem na planecie.

Inna teoria zakłada, że dzięki lepszej broni, Homo sapiens byli w stanie pokonać neandertalczyków.

Neandertalskie malowidła jaskiniowe powstałe ok. 65 tys. lat temu w jaskini Cueva de Ardales w Andaluzji. Badacze odnaleźli podobne malunki jeszcze w innych dwóch hiszpańskich grotach.

Dzisiejszy człowiek a DNA neandertalczyka

Mimo wyginięcia neandertalczyków, niektóre z ich cech zachowały się w materiale genetycznym dzisiejszych ludzi. Nawet do 4% DNA osób żyjących poza kontynentem afrykańskim – kolebki Homo sapiens – może być przypisane do tego neandertalskiego. Dowód ten świadczy o krzyżowaniu się dróg obu gatunków.

„Jak na ironię”- piszą specjaliści w dziedzinie prehistorii - Peter C. Kjærgaard, Mark Maslin i Trine Kellberg Nielsen, „nigdy w historii Ziemi nie było tak dużego rozpowszechnienia DNA neandertalczyków co w dzisiejszym, prawie 8-miliardowym świecie”.

Ponieważ od zniknięcia ostatnich neandertalczyków upłynęło wiele tysięcy lat, niemożliwe jest dokładne zrekonstruowanie ich trybu życia oraz przyczyny wymarcia. Jednak tajemnice, które skrywają i fascynujące dowody świadczące o ich podobieństwu do nas, wywołują w badaczach entuzjazm do dalszych badań nad tymi pradawnymi człekokształtnymi.