Prehistoryczne „odciski dziecięcych dłoni” nie są tym, czym myślisz

Malutkie dłonie, pierwotnie uważane za dłonie małych dzieci lub niemowląt, zostały odciśnięte wewnątrz konturów dłoni dorosłych na ścianie groty Wadi Sura II na Pustyni Zachodniej w Egipcie około 8000 lat temu. Zdjęcie: Emmanuelle Honoré

Kiedy w 2002 roku odkryto stanowisko Wadi Sura II na Pustyni Zachodniej w Egipcie, badacze byli zaskoczeni tysiącami rysunków, namalowanych na ścianach groty aż 8000 lat wcześniej. Są tam nie tylko dzikie zwierzęta, postacie ludzkie i dziwne bezgłowe stworzenia, które doprowadziły ludzi do nadania miejscu przydomka „Jaskinia Bestii”, ale także setki zarysów ludzkich odcisków dłoni - więcej niż w jakimkolwiek innym stanowisku na Saharze. 

Jeszcze bardziej niezwykłe były zarysy 13 małych odcisków dłoni. Do czasu odkrycia Wadi Sura II, odciski dłoni i stóp bardzo małych dzieci były widywane w sztuce naskalnej i jaskiniowej w innych częściach świata, ale nigdy na Saharze. Jedna godna uwagi, wzruszająca scena przedstawia nawet parę "dziecięcych" dłoni umieszczonych wewnątrz konturów większej pary dorosłych rąk.

Teraz robi się jeszcze dziwniej: małe dłonie nie były nawet ludzkie. 

Poszukiwanie odpowiedzi we francuskim szpitalu  

Wadi Sura II jest uważana za jedno z najwspanialszych stanowisk sztuki naskalnej na Saharze, choć sławą ustępuje pobliskiej Wadi Sura I, „Jaskini Pływaków”, która została odkryta przez węgierskiego hrabiego Láslo Almásy'ego w 1933 roku i spopularyzowana przez film „Angielski pacjent”.

Antropolożka Emmanuelle Honoré z Wolnego Uniwersytetu w Brukseli opisuje, jak „zaszokowana” była kształtem niezwykle małych konturów dłoni, gdy zobaczyła je podczas swojej pierwszej wizyty w Wadi Sura II w 2006 roku. „Były znacznie mniejsze niż dłonie ludzkich niemowląt, a palce były zbyt długie” - wyjaśnia.   

Honoré zdecydowała się porównać pomiary konturów dłoni z tymi pobranymi z dłoni noworodków ludzkich (w wieku ciążowym od 37 do 41 tygodni). Ponieważ odciski były małe, uwzględniła również te pobrane od noworodków przedwcześnie urodzonych (w wieku ciążowym od 26 do 36 tygodni). 

W tym celu antropolożka zatrudniła zespół, w skład którego wchodzili również badacze medyczni, aby zebrać dane dotyczące niemowląt z oddziału noworodkowego francuskiego szpitala. „Gdybym poszła do szpitala i po prostu powiedziała: 'Badam sztukę naskalną. Czy są dostępne dzieci?”, pomyśleliby, że zwariowałam i wezwaliby ochronę” - śmieje się.

Wyniki wykazały, że istnieje niezwykle niskie prawdopodobieństwo, by „dziecięce” dłonie w Jaskini Bestii rzeczywiście były ludzkie. 

Dziecięcy artyści

Odkrycie to paradoksalnie nastąpiło w świetle rosnącej świadomości, że rola dzieci w tworzeniu sztuki naskalnej i jaskiniowej była często niedoceniana lub wręcz odrzucana przez pierwszych badaczy. „To ironiczne, biorąc pod uwagę, że w każdym zachodnim gospodarstwie domowym osobą najczęściej tworzącą sztukę jest dziecko” - mówi Jane Eva Baxter, archeolożka z Uniwersytetu DuPaul, która bada dzieciństwo. "Więc pomysł, że [prehistoryczne] dzieci nie mogły tworzyć sztuki, jest zabawny".

Niedawne badanie z 2022 r. ujawniło, że do 25% odcisków dłoni znalezionych w paleolitycznych jaskiniach w Hiszpanii należało do dzieci, a nawet niemowląt.

Jeśli więc odciski z Wadi Sura II nie były ludzkie, to czyje? Ułożenie małych dłoni i ich palców różni się w zależności od zarysu, co doprowadziło zespół badawczy do wniosku, że były one elastyczne i przegubowe i wykluczyło możliwość szablonu wykonanego ze statycznego materiału, takiego jak drewno lub glina. 

Honoré początkowo podejrzewała małpie łapy, ale kiedy te proporcje również nie pasowały, koledzy z Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu zasugerowali, by przyjrzała się gadom. Okazało się, że proporcje najbardziej zbliżone do dłoni „dziecka” pochodzą z przednich kończyn jaszczurek pustynnych, które do dziś żyją w regionie i przez okoliczne plemiona koczownicze są uważane za stworzenia opiekuńcze.  Honoré ustaliła później, że każda para odcisków „dłoni dziecka” należała do jednej jaszczurki, której towarzyszyło co najmniej dwóch dorosłych artystów.

Honoré niechętnie spekuluje na temat znaczenia odcisków innych niż ludzkie. „Obecnie uważamy, że natura i ludzie są od siebie oddzieleni”, mówi. „Ale w tej ogromnej kolekcji malunków widzimy ideę, że ludzie są tylko częścią większego świata przyrody”.

Wielu rodziców, których dzieci uczestniczyły w badaniach, było podekscytowanych, że mogą być częścią nowego odkrycia dotyczącego sztuki naskalnej. „Byli naprawdę entuzjastycznie nastawieni do pomysłu, że ich noworodki mogą wnieść taki wkład w naukę” - mówi Honoré.