Rządziła Egiptem i uwodziła Rzymian. Kim była Kleopatra?

Czy była piękna? Można poddać dyskusji. Czy była czarująca? Prawdopodobnie. Czy była przenikliwa politycznie i skłonna korzystać z zalet swojej płci, jak i ogromnej władzy dla swoich potrzeb? Z pewnością.

Chyba żadna postać historyczna nie wzbudza takich emocji i dyskusji jak Kleopatra VII. Przeznaczenie sprawiło, że była ostatnia w swojej dynastii, więc egipska królowa uwodziła i była przebiegła politycznie, by wspierać interesy starożytnego Egiptu w obliczu rzymskiej ekspansji.

Jednak mimo tego, że jest jedną z najbardziej znanych kobiet w historii, historycy i archeolodzy niewiele mogą powiedzieć z pewnością o życiu Kleopatry. Poniżej przedstawiamy to co wiemy na pewno o legendarnej, ale tajemniczej królowej.

Kim była Kleopatra?

Urodzona w 69 r. p.n.e. jako córka władcy Egiptu Ptolemeusza XII Auletesa i nieznanej matki, Kleopatra była częścią starożytnej greckiej dynastii, która zapanowała nad Egiptem w 305 r. p.n.e.

Mimo że Królestwo Ptolemeuszów przyjęło niektóre egipskie tradycje religijne, zarządzało z greckiego miasta Aleksandrii. Dlatego też Kleopatra dorastała mówiąc po koine (greka wspólna), ale była podobno jedyną osobą w jej rodzie, która nauczyła się egipskiego. Jej życie było nierozerwalnie związane z wzburzeniami w Egipcie i polityką Imperium Rzymskiego.

Po lewej: Fragment płaskorzeźby z wizerunkiem Kleopatry (lub przynajmniej to jak artysta wyobrażał sobie Kleopatrę). 

Fot: G. Dagli Orti/ © NPL – Dea Picture Library/Bridgeman Images

Po prawej: Moneta z brązu z wizerunkiem Kleopatry z diademem. Monety z jej wizerunkiem dają sprzeczne wersje tego, jak wyglądała Kleopatra.

Fot: Kenneth Garrett, Nat Geo Image Collection

W jaki sposób doszła do władzy w Egipcie?

Gdy jej ojciec zmarł w 51 r. p.n.e. Kleopatra, mając 18 lat, stała się częścią kontrowersji o to, które dziecko Ptolemeusza XII powinno władać Egiptem. Z początku władała razem z młodszym od siebie Ptolemeuszem XIII, którego nawet poślubiła według egipskiej tradycji. Jednak młody król chciał tronu dla siebie, więc wkrótce wybuchła wojna domowa, gdy stworzyli frakcje, które miały im pomóc w zdobyciu pełni władzy. W odpowiedzi Kleopatra uciekła do Syrii pod władzą Rzymian.

Ojciec Kleopatry był życzliwy i zależny od Rzymu podczas jego panowania. Nie inaczej było w przypadku zwaśnionego rodzeństwa, które szybko sprzymierzyło się z różnymi stronami w toczącej się w Rzymie wojnie domowej. Kleopatra przebywająca w Syrii zwróciła się z pomocą o odzyskanie tronu do Juliusza Cezara, który wtedy był generałem i politykiem planującym zostać jedynym dyktatorem Rzymu.

Kleopatra i Juliusz Cezar

Pomimo drastycznej różnicy wieku (Cezar był 30 lat starszy od Kleopatry) i małżeństwa Cezara, zaczęli romans, gdy Cezar przyrzekł wsparcie Kleopatry. 

W 47 r. p.n.e. Ptolemeusz XIII utonął w Nilu niedaleko Aleksandrii, uciekając przed żołnierzami Cezara. Gdy Egipt był w rękach Cezara, Kleopatra odzyskała tron i poślubiła swojego 12-letniego brata Ptolemeusza XIV, nadając mu tytuł współwładcy. Urodziła dziecko, które uznano za syna Cezara, nazwanego Cezarion. Związek Kleopatry i Cezara trwał do momentu jego morderstwa w idy marcowe w 44 r. p.n.e. z rąk jego wrogów w senacie. 

W tym czasie Kleopatra była na przedłużonej wizycie w Rzymie, gdzie pozostała by przekonać Rzymian do uznania Cezariona za prawowitego dziedzica Rzymskiej władzy. Wkrótce jednak powróciła do Aleksandrii, gdzie rzekomo zleciła otrucie swojego brata przed wstąpieniem na tron z Cezarionem u boku.

Antoniusz i Kleopatra

Kleopatra wypatruje morskiej floty Marka Antoniusza podczas Bitwy pod Akcjum w 31 r. p.n.e.

Fot: The Holbarn Archive/Bridgeman Images

Cezar zginął, ale związek Kleopatry z Rzymem się nie zakończył. Rzymski generał Marek Antoniusz, który doszedł do władzy jako jeden z trzech przywódców Rzymu (triumwirat), domagał się spotkania z Kleopatrą by podtrzymać egipsko-rzymski sojusz. Kleopatra, chętna utrzymać bliski związek Egiptu z Rzymem, wyruszyła na spotkanie do Tarsus (teraz w Turcji) w 41 r. p.n.e. 

Wierzy się, że Kleopatra pojawiła się w Tarsus w wysokim stylu na okazałej barce. Historyczka sztuki Diana E. E. Kleiner pisze: „Kleopatra zainwestowała swoje oceaniczne podróże w starannie dobrane stroje, boskie towarzystwo, drogie tkaniny, klejnoty, muzykę i egzotyczne esencje.” Królowa chciała zrobić wrażenie, co się udało. Niemalże natychmiast zaczęła gorący romans z Markiem Antoniuszem, który przeniósł się dla niej do Aleksandrii.

Upadek Kleopatry

Zauroczenie między Antoniuszem i Kleopatrą, jak i rzekome ekscesy ich życia w egipskiej siedzibie władzy, doprowadziły do ich upadku. Rzymski władca pogrążył się w wojnie z jego triumwiratem i własnymi ludźmi, którzy oburzeni byli wpływem Egiptu na sprawy Rzymu. 

Po wojnie w 30 r. p.n.e. egipska królowa zdała sobie sprawę z ego, że oddziały Antoniusza zmierzały ku całkowitej klęsce. Zabarykadowała się więc w królewskim mauzoleum i obwieściła Antoniuszowi, że planuje odebrać sobie życia. Na te wieści Antoniusz popełnił samobójstwo nożem umierając w jej ramionach. 

Kleopatra próbowała negocjować z Oktawianem, byłym współwładcą swojego kochanka. Zorientowała się jednak, że chce on ją uwięzić i chwalić się nią na ulicach jak swoją nagrodą. Znów zabarykadowała się z kilkoma służącymi w jej grobowcu i odebrała sobie życie, prawdopodobnie używając trucizny. Rządy jej dynastii dobiegły końca, a Rzym przejął Egipt. 

Czego nie wiemy o Kleopatrze

Śmierć Kleopatry była przedstawiana wiele razy w historii (najsławniejszym przykładem jest sztuka Szekspira Antoniusz i Kleopatra), jednak historycy znaleźli mało dowodów na to jak zakończyło się jej życie.

Fot: Tarker/Bridgeman Images

Legenda mówi, że Kleopatra odebrała sobie życie jadowitą żmiją, ale nie ma na to dowodów. Archeolodzy nie znaleźli również nigdy grobowca, w którym ona i Antoniusz umarli. Chip Brown napisał dla National Geographic w lipcu 2011 roku, że: „Większość wspaniałości jaką była niegdyś starożytna Aleksandra teraz znajduje się 6 metrów pod wodą.”

Nie ma również sposobu by ocenić historyczną dokładność wizerunków królowej, które są ze sobą sprzeczne i stronnicze. Niektóre ocalałe monety ukazują Kleopatrę jako zwyczajną kobietę, a inne to odbicie lustrzane Antoniusza, co odzwierciedla opinie ich twórców na temat związku władczyni z jej rzymskim kochankiem. Trwają również dyskusje na temat rasy Kleopatry. Historycy podkreślają, że jest to nieznany temat, oraz że nasz koncept rasy nie istniał w czasach Kleopatry. 

Niewiele jest pisemnych źródeł na temat Kleopatry. Biblioteka Aleksandryjska została wielokrotnie zniszczona razem z relacjami o Kleopatrze. Według starożytnego kronikarza Plutarcha, którego biografia o Antoniuszu jest jednym z najbardziej szczegółowych tekstów o rządach Kleopatry, Kleopatra była „bardzo piękną kobietą oraz była na szczycie władzy intelektualnej”. Pisał on jednak o egipskiej królowej setki lat po jej śmierci i wniósł do swojej pracy rzymski punkt widzenia.

Pomimo naszej niewiedzy o życiu Kleopatry, wciąż ma ona duże znaczenie. Od tragedii szekspirowskiej do serialu od Netflixa, zyskała ona legendarną sławę jako przebiegła polityczka z nadludzką zdolnością uwodzenia.

Choć to pierwsze było prawie na pewno prawdą, być może nigdy nie dowiemy się, dlaczego niektórzy z najpotężniejszych mężczyzn na świecie ulegli urokowi Kleopatry. Pewne jest natomiast to, że ponad 2000 lat po jej śmierci, kobieta, która tak sprytnie rządziła mężczyznami – i swoim ludem – wciąż potrafi oczarować i zadziwić współczesnych widzów.