Skąd archeolodzy wiedzą, gdzie kopać?

Archeolog Josue Ramos z Instytutu Archeologii w Belize stoi obok kopca skał nowo odkrytego w oczyszczonej dżungli. Jego wielkość i kształt wskazują, że to miejsce jest częścią starożytnego budynku. Gabriel Wróbel , CC BY-ND

Wielu z nich pracuje w tych słynnych miejscach. Ale archeolodzy chcieliby dowiedzieć się, jak żyli ludzie w przeszłości na całej planecie. Aby dopełnić ten obraz, polegają na pozostawionych artefaktach. Muszą prowadzić wykopaliska w miejscach, w których znajdują się dowody ludzkiej aktywności — te wskazówki z przeszłości nie zawsze są tak oczywiste, jak gigantyczna piramida.

Znalezienie tych dowodów może być tak proste, jak spacerowanie obok wyraźnie rozróżnialnych ruinach, tam są jakieś potłuczone garnki lub rzeźbione kamienie. Może to być tak złożone, jak użycie laserów, zdjęć satelitarnych i innych nowych technik geofizycznych w celu ujawnienia dawno zaginionych struktur. Odpowiednie umiejętności i narzędzia pomagają badaczom zlokalizować ślady z przeszłości, które jeszcze kilkadziesiąt lat temu zostałyby przeoczone.

Otwarte oczy, otwarte uszy, otwarte umysły

Najprostszą i najstarszą metodą identyfikacji jest obserwacja piesza: poszukiwanie śladów ludzkiej aktywności, zarówno podczas nieustrukturyzowanych spacerów, jak i podczas chodzenia w wyznaczonej strefie. O ile dowody nie są krystalicznie czyste, jak te rozbite doniczki, takie badania zwykle wymagają wyszkolonego oka, do odczytania wskazówek.

W Belize, gdzie pracuje Gabe, jeden z przedstawicieli tego zawodu, pozostałości domów, a nawet dużych piramid świątynnych, które zostały opuszczone ponad 1000 lat temu, są zwykle pokryte drzewami i roślinami; odsłonięte fragmenty wyglądają jak kamienne stosy.

Zaprowadziłem mojego ojca do miejsca, w którym pracownicy usunęli gęste liście, aby archeolodzy mogli dokładnie zmapować teren. Wraz z innym archeologiem podekscytowani dyskutowaliśmy o widocznych elementach architektonicznych-patiach, tarasach, kikutach ścian. W końcu mój tata podniósł ręce do góry i powiedział: "Widzę tylko kamienie!". Ale nasze wyćwiczone oczy rozpoznały, że stosy kamieni lub ziemne kopce, które widzieliśmy, były podejrzanie wyrównane. Przyglądaj się stanowiskom archeologicznym wystarczająco długo, a też je zauważysz.

Zrozumienie tego, co się widzi, może również wymagać znajomości lokalnej geologii i flory. A kto zna je lepiej niż mieszkańcy danego regionu? Archeologom opłaca się zaprzyjaźnić z miejscowymi i szanować ich wiedzę. W mojej pracy w Belize większość osad i rytualnych jaskiń, w których pracują moi studenci i ja, została początkowo zidentyfikowana przez lokalnych myśliwych, którzy doskonale znają las i jego punkty orientacyjne.

Pewnego razu szedłem przez dżunglę w Belize, kiedy mój miejscowy przyjaciel zatrzymał się nagle w miejscu, które wydawało mi się przypadkowym skupiskiem drzew. Powiedział: "To musiała być czyjaś farma". Widział konkretne rośliny domowe, które są powszechnie spotykane w ogrodach w jego wiosce. Nie będąc tak zaznajomionym z lokalną florą, nigdy nie zauważyłbym tej subtelnej różnicy. Tak więc nawet żywe rośliny można uznać za część stanowisk archeologicznych zmodyfikowanych przez człowieka.

Zaawansowana teledetekcja

W ostatnich latach archeolodzy zaczęli wykorzystywać nowe metody do znajdowania stanowisk archeologicznych, które wcześniej zostały przeoczone. Techniki te, szeroko określane jako teledetekcja, pozwalają nam zaglądać przez gęste lasy bez ich wycinania, cyfrowo usuwając zarośla dżungli i stulecia gleby, aby odsłonić ukryte pod nimi dawno zaginione struktury. Skanowanie w wysokiej rozdzielczości za pomocą laserów lub zdjęć 3D może nawet wykryć subtelne pofałdowania powierzchni ziemi, które nie są widoczne dla ludzkiego oka.

Na przykład LiDAR (ang. Light Detection and Ranging) - wykrywanie i pomiar światła — wykorzystuje pulsacyjne lasery do określania odległości na podstawie tego, co odbija się od powierzchni i jak szybko. W przypadku użycia z samolotu zbierane są miliony punktów, w wyniku czego powstaje szczegółowa mapa topograficzna krajobrazu. Specjaliści pracujący z tymi danymi mogą usuwać drzewa i inne obiekty, aby cyfrowo odsłonić powierzchnie ziemi.

Niedawny przykład w starożytnym mieście Majów Tikal w Gwatemali ujawnił około 61 000 struktur w dżungli otaczającej centrum miasta. Gęstość osadnictwa była wielkim zaskoczeniem, ponieważ pomimo szeroko zakrojonych badań pieszych w przeszłości, nawet doświadczeni archeolodzy nie rozpoznali większości tych efemerycznych pozostałości.

Coraz częściej archeolodzy znajdują stanowiska, przeszukując zdjęcia satelitarne, w tym Google Earth. Na przykład podczas niedawnej suszy w Anglii pozostałości starożytnych obiektów zaczęły pojawiać się w krajobrazie i były widoczne z góry.

Teledetekcja może również skupiać się na mniejszych obszarach. Techniki geofizyczne są powszechnie stosowane przed wykopaliskami do skanowania terenu, na którym badacze wiedzą, że zakopane są pozostałości archeologiczne. Te nieinwazyjne metody pomagają wyodrębnić zakopane anomalie z otaczającej gleby poprzez rozróżnienie ich gęstości, właściwości magnetycznych lub przewodzenia prądów elektrycznych.

Kształt i ułożenie tych cech może często dostarczać wskazówek na temat tego, czym one są. Na przykład, gęste ściany budynku będą odróżniać się od otaczającej je gleby.

Co znajdą archeolodzy przyszłości?

Rozglądając się za świadectwami działalności człowieka w przeszłości, trzeba pamiętać, że jest się aktywnie zaangażowanym w tworzenie stanowisk archeologicznych przyszłości. Ponieważ archeologia zajmuje się badaniem wszelkich materiałów pozostawionych przez ludzi, definicja ta pasuje również do tego, co pozostaje na przykład po corocznym festiwalu Burning Man w Newadzie lub po podróży migrantów przez granicę USA-Meksyk.

W rzeczywistości stanowiska archeologiczne znajdują się niemal wszędzie. Stacey, jedna z badaczek analizowała kiedyś śmieci pozostawione podczas imprez. Wraz z moimi studentami chcieliśmy zrozumieć, czy absolwenci i studenci piją różne rodzaje alkoholu. Korzystając z metod archeologicznych, odkryliśmy, że absolwenci imprezowali z drogim alkoholem, takim jak wino i mikro browary, podczas gdy studenci pili to, na co było ich stać: tanie, korporacyjne piwa, z Coors Light i Bud Light jako najczęściej wybieranymi piwami. Tego archeologicznego "odkrycia" dokonano poprzez staranne mapowanie i identyfikacje śmieci przed i w trakcie meczu. Podczas gdy większość z nich została zebrana, mniejsze kawałki bez wątpienia trafiły do gleby, być może zostaną odkryte przez przyszły program działający na rzecz ochrony zasobów archeologicznych (Campus Archaeology Program).

Archeolodzy zwykle kopali głównie w miejscach, które były łatwe do znalezienia. Technologia to zmienia. W rzeczywistości aplikacje takie jak Google Earth umożliwiają nową erę nauki obywatelskiej, w której badacze czasami korzystają z pomocy członków społeczeństwa w wyszukiwaniu danych. Poprzez wysiłki archeologów mające na celu zaangażowanie i edukację społeczeństwa, w tym włączanie wolontariuszy do prac laboratoryjnych i terenowych, prowadzenie publicznych wykładów i warsztatów oraz tworzenie dostępnych zasobów internetowych, mają nadzieję pokazać, że historia naszej przeszłości jest często ukryta na widoku.