Starożytne mumie starsze od egipskich

Na chilijskiej pustyni Atakama, najsuchszym miejscu na Ziemi, znaleziono mumie, które poprzedzają te egipskie o 2000 lat. Zatem, chociaż Egipcjanie mogą być najsłynniejszą kulturą, która mumifikowała swoich zmarłych, okazuje się, że nie byli oni pierwsi.

„Chinchorro to pierwsi ludzie, którzy zamieszkiwali północne Chile i południowe Peru,” powiedział Barnardo Arriaza, antropolog fizyczny z Uniwersytetu Tarapacá. „Byli pionierami na Atakamie.” Dodał, że są również pierwszą znaną kulturą, która mumifikowała swoich zmarłych, poczynając od mniej więcej pięciu tysięcy lat przed naszą erą.

Szczątki setek nadmorskich łowców-zbieraczy – którzy żyli na wybrzeżu Pacyfiku na Atakamie od mniej więcej 5450 do 890 roku p.n.e.  – znaleziono w okolicach miejscowości Arica i Parinacota. W 2021 roku cmentarze wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO ze względu na ich nadzwyczajną wartość archeologiczną. Są nie tylko szczegółowym obrazem praktyk pogrzebowych starożytnej kultury, ale dają również możliwość wglądu w społeczne i duchowe zwyczaje tej zbiorowości. Na przykład, mumifikacja nie była zarezerwowana dla wyższych klas społecznych (tak jak u Egipcjan), ale stanowiła rytuał dla wszystkich.

Jak wytłumaczył Arriaza: „[Kultura] Chinchorro jest istotna w wielu kwestiach: są pierwszymi, który praktykowali rytuały pogrzebowe, najwcześniejszymi na tym obszarze. A ciała, które współcześnie znamy jako Chinchorro, są prawdziwymi dziełami sztuki prekolumbijskiej. To artystyczne wyrazy uczuć, emocji starożytnych ludów.”

Ale chociaż UNESCO zwróciło na ten obszar uwagę dopiero niedawno, mieszkańcy Ariki wiedzieli o wyjątkowych dla archeologów mumiach o wiele dłużej. To dlatego, że ciała są pogrzebane bardzo płytko pod powierzchnią. Szczątki dosłownie stanowią część fundamentu miasta. Na przykład Johnny Vásquez, który mieszka w Arice od sześćdziesięciu lat, pamięta, że kiedy robotnicy po raz pierwszy kopali w jego okolicy, żeby założyć rury kanalizacyjne, znaleźli „warstwy i warstwy mumii”. W 2004, kiedy rozpoczęto wykopy pod budowę nowego hotelu, robotnicy trafili na kości niecały metr pod ziemią, a cały obszar zamieniono w muzeum.

Jak dotąd odsłoniono setki mumii, w tym również niemowląt i dzieci. Jak wyjaśniła Vivien Standen, bioarcheolożka z Uniwersytetu Tarapacá, tutejsza gleba zawiera dużo występującego naturalnie arsenu, co prawdopodobnie przyczyniło się do dużej śmiertelności populacji i licznych poronień. Naukowcy stwierdzili też, że Chinchorro malowali swoje ciała manganem, jak przypuszczają, z powodów kulturowych –ponieważ jednak mangan jest toksyczny, jednocześnie nieświadomie szkodzili swojemu zdrowiu.

Mieszkanie na starożytnej nekropolii może wydawać się czymś niepokojącym, jednak mieszkanka Ariki Marina Esquieros zaprzeczyła. „W ogóle się nie boję. Tak, mam tutaj w domu normalne życie. Prawie wcale nie myślę o martwych [ciałach].”

Zamiast tego, tutejsi mieszkańcy uważają otaczających ich umarłych za swoich poprzedników, a siebie samych za ich opiekunów. „Czuję, że jesteśmy następcami Chinchorrów,” powiedział Alfredo Guerrero, inny mieszkaniec Ariki. „W ciągu ostatnich dziesięciu lat poczułem i powiedziałem [to] mojej rodzinie, że nie zamierzam opuścić tego miejsca. Pozostanę tu na zawsze, dlatego zawsze będę ich odwiedzał.”

Jorge Ardiles, tutejszy nurek i rybak, przyznał mu rację. „Byli rybakami, tak samo jak my, i mieszkali w tym miejscu. Po tysiącach lat my przybyliśmy się tu osiedlić. A potem my, jako zbiorowość rybaków… daliśmy dobie to, powiedzmy, prawo, do uznania się za ich spadkobierców, i to dlatego chcemy [zachować] szczątki, które po sobie pozostawili jako dziedzictwo współczesnej społeczności,” powiedział. „Jesteśmy współczesnymi Chinchoorami dosłownie w tym momencie.”