Ta mało znana peruwiańska cywilizacja budowała piramidy tak stare jak te ze starożytnego Egiptu.

Wielkie piramidy z Ameryki, które są tak stare jak te w Egipcie? Święte Miasto Caral-Supe, położone w centralnym rejonie wybrzeża Peru, może pochwalić się imponującym kompleksem monumentalnej architektury starożytnej, zbudowanym w około 2600 r. p.n.e., mniej więcej w tym samym czasie co najwcześniejsza egipska piramida. Archeolodzy uważają Caral za jedno z największych i najbardziej złożonych ośrodków miejskich, zbudowanych przez najstarszą znaną cywilizację na zachodniej półkuli.

Ten teren o powierzchni 1500 akrów, położony 125 mil na północ od Limy i 14 mil od wybrzeża Pacyfiku, zawiera sześć starożytnych piramid, zapadłych okrągłych placów i gigantyczne schody - wszystko usytuowane na wietrznym pustynnym tarasie z widokiem na zielone ziemie zalewowe krętej rzeki Supe. Największa piramida, znana jako Pirámide Mayor, ma prawie 100 stóp wysokości, a jej podstawa zajmuje obszar porównywalny do czterech boisk do piłki nożnej. Datowanie radiowęglowe składników organicznych na terenie całego stanowiska wykazało, że ma ono mniej więcej 4 000-5 000 lat, co czyni jego architekturę tak samo starą, jeśli nie starszą, jak Piramida schodkowa w Sakkarze, najstarsza znana piramida w starożytnym Egipcie.

To niezwykłe odkrycie umieszcza Caral w gronie najstarszych znanych miast na zachodniej półkuli. Wybrzeże Peru od dawna uznawane jest za jedną z sześciu kolebek cywilizacji, a nowe odkrycia archeologiczne ciągle przesuwają daty założenia regionu. Caral było pierwszym dokładnie zbadanym stanowiskiem wśród około dwudziestu innych w strefie na środkowym wybrzeżu Peru, znanym jako obszar Norte Chico. Archeolodzy uważają, że razem te stanowiska reprezentują najstarszy ośrodek cywilizacji w Ameryce, który istniał od około 3000 do 1800 r. p.n.e., pozostając całkowicie poza wpływem czynników zewnętrznych. Kwitł prawie 4000 lat przed pojawieniem się potężnego imperium Inków.

Początkowo wiek Caral nie był jasny dla naukowców.

Pomimo znaczenia Caral, minęły dziesięciolecia od czasu, gdy pierwsi uczeni natknęli się na ten obszar, do momentu, gdy zrozumieli jego istotność. Niemiecki archeolog Max Uhle badał Dolinę Supe, jako część wszechstronnych studiów nad starożytnymi miastami w Peru na początku XX wieku, ale nie samo Caral. To jednak amerykański historyk Paul Kosok jest powszechnie uznawany za pierwszego uczonego, który odkrył  teren dziś znany jako stanowisko Caral, w 1948 roku. W swojej książce z 1965 roku Życie, Ziemia i Woda w Starożytnym Peru odniósł się do miejsca jako Chupa Cigarro Grande, od pobliskiej posiadłości.

Sam rozmiar i złożoność stanowiska sprawiły, iż wielu uważało, że struktury Caral powstały stosunkowo niedawno, co spowodowało, że miejsce pozostało w dużej mierze zignorowane. Dopiero w 1994 roku peruwiańska archeolog Ruth Shady z Narodowego Uniwersytetu San Marcos rozpoczęła badania stanowiska i zdała sobie sprawę, że brak znalezisk ceramicznych mogło wskazywać na to, iż Caral może być starsze niż technika wypalania ceramiki.

Jednak Shady musiała potwierdzić swoją teorię. Podczas wykopalisk na największej piramidzie, ona i jej zespół znaleźli pozostałości toreb z plecionych trzcin, znanych jako shicras, wypełnione dużymi kamieniami służącymi do wspierania murów oporowych budowli. W 1999 roku wysłała próbki trzciny do doświadczonych archeologów, Jonathana Haasa z Muzeum Field w Chicago i Winifred Creamer z Uniwersytetu Północnego Illinois, w celu przeprowadzenia datowania węglowego.

Wyniki, opublikowane w kwietniu 2001 roku w czasopiśmie Science, były monumentalnej wagi. Caral, wraz z innymi stanowiskami z obszaru Norte Chico w Dolinie Supe, były "miejscem jednych z najwcześniejszych skupisk ludności i kolektywnej architektury w Ameryce Południowej", jak napisali naukowcy. Wtedy Caral zostało okrzyknięte najstarszym znanym miastem na tej półkuli; a od tego czasu odkryto inne stanowiska z obszaru Norte Chico, które datuje się na kilkaset lat wcześniejsze - i odkrycia trwają.

Olbrzymi kompleks wskazuje na rozwinięte społeczeństwo.

Shady, kierująca Specjalnym Projektem Archeologicznym Caral-Supe, kontynuowała badania starożytnego miasta, które w porównaniu z wieloma zdewastowanymi stanowiskami archeologicznymi pozostało stosunkowo nienaruszone ze względu na późne odkrycie. Jej odkrycia ujawniły miejsce o ogromnych rozmiarach, które wyróżnia się nie tylko olbrzymimi piramidami, ale także innymi architektonicznie złożonymi elementami, takimi jak rozległe jednostki mieszkalne, liczne place i imponujący kolisty amfiteatr, na tyle duży, że mógł pomieścić setki osób. To właśnie tam Shady i jej zespół odnaleźli pozostałości kilkudziesięciu fletów wykonanych z kości pelikanów, świadczących o obecności muzyki w starożytnym społeczeństwie Caral.

Kolejne istotne odkrycie miało miejsce w Piramidzie Galerii (lub Pirámide de la Galería), która sięga wysokości 60 stóp. Na dwunastym stopniu jej centralnej klatki schodowej archeolodzy odkryli quipu, starożytną metodę zapisywania informacji używaną w czasach Inków, która uważana jest za jedną z najstarszych odkrytych w Ameryce.

Istnienie tak silnie zorganizowanego społeczeństwa sugerowało obecność silnych przywódców oraz tysięcy robotników. "Aby założyć to miasto i postawić jego monumentalne budynki zgodnie z koordynowanym projektem, niezbędne było wcześniejsze planowanie, eksperci i scentralizowane rządy" - napisała Shady w The Sacred City of Caral, wniosku złożonym do UNESCO, które wpisało to stanowisko archeologiczne na Listę Światowego Dziedzictwa w 2009 roku.

Przyczyny jego opustoszenia pozostają tajemnicą. 

Istnienie tak dużej i dobrze zorganizowanej śródlądowej cywilizacji pomogło obalić "hipotezę morską" - długo funkcjonującą teorię, według której złożone społeczeństwa andyjskie ewoluowały najpierw na wybrzeżu, gdzie były silnie uzależnione od rybołówstwa, a dopiero później przemieściły się w głąb lądu. Dr Shelia Pozorski oraz jej mąż Thomas, emerytowani profesorowie na Uniwersytecie Texas Rio Grande Valley, kwestionowali hipotezę morską już w 1990 roku. Jednak, jak stwierdziła, dopiero gdy "pojawiły się archeologiczne dowody i datacja Caral oraz innych stanowisk z obszaru Norte Chico, hipoteza ta została bardziej przekonująco obalona". Siedliska nadmorskie i śródlądowe istniały i rozwijały się jednocześnie, przy czym Caral było większe i bardziej złożone niż jakiekolwiek wioski nadmorskie, które mogły istnieć w tym obszarze wcześniej.

Odkrycie nasion bawełny, włókien i tkanin, a także pozostałości skorup małży i kości ryb na terenie Caral - oraz dużej sieci rybackiej, tak starej jak Caral, znalezionej na wybrzeżu - pomogło Shady sformułować kolejną teorię: rolnicy w Caral uprawiali i handlowali bawełną w zamian za ryby i skorupiaki od mieszkańców wiosek nadbrzeżnych. Efektem tego było wystąpienie nadwyżek w produkcji, specjalizacja prac lokalnych oraz pojawienie się władz politycznych odpowiedzialnych za handel. W skrócie, Caral miało rozwijający się model organizacji społecznej i politycznej.

Podczas gdy wiele wiadomo o Caral,  o wiele więcej faktów jest nam nieznanych, w tym dlaczego rozwijało się w tak złożony sposób i jakie były jego związki z innymi starożytnymi stanowiskami z obszaru Norte Chico.

Największą zagadką jest jednak powód, dlaczego zostało opuszczone po prawie tysiącletnim zamieszkaniu. "Nie ma konkretnych dowodów wskazujących na to, że jedno wydarzenie, jak trzęsienie ziemi czy powódź, zakończyło okupację Caral" - mówi Dr Thomas Pozorski. "Zdecydowanie bardziej prawdopodobne jest, że kilka czynników przyczyniło się do upadku tej cywilizacji, w tym wewnętrzne konflikty i brak zgodności, co jest bardzo trudne do udowodnienia archeologicznie."