Tajemnicza brytyjska „wyspa śmierci” z czasów II wojny światowej

Wyspa śmierci, na której prowadzone były eksperymenty. Fot. Getty Images

„Tutaj nazywają ją wyspą śmierci, tajemniczą wyspą i nie bez powodu” - powiedział reporter BBC Fyfe Robertson, stojąc po drugiej stronie morza na odległej i opuszczonej szkockiej wyspie Gruinard w 1962 roku. „To nie jest opowieść o starych mrocznych praktykach czy góralskich przesądach. Nie, ta historia zaczęła się w 1942 roku. Wojna trwała od trzech lat, kiedy nagle grupa naukowców z Biura Wojny przejęła wyspę i rozpoczęła eksperymenty tak tajne, że nawet dziś, 20 lat później, bardzo niewiele osób wie, co się tam działo. Miejscowej ludności nic nie powiedziano”. Robertson dążył do zbadania historii o niebezpiecznych eksperymentach rządowych, które rzekomo miały miejsce na Gruinard. W czasie, gdy składał raport, Ministerstwo Obrony Wielkiej Brytanii ogłosiło już, że wyspa jest niedostępna, a Robertson nie był w stanie przekonać przerażonych mieszkańców, by popłynęli wokół wyspy, aby przyjrzeć się jej z bliska. To była katastrofa ekologiczna. Szokujące jest to, że wyspa pozostała niebezpiecznie skażona i była obszarem niedostępnym przez prawie pół wieku, aż w tym dniu w 1990 roku rząd Wielkiej Brytanii ostatecznie ogłosił, że Gruinard Island jest bezpieczna. Prawda była taka, że wyspa Gruinard była miejscem tajnych testów przeprowadzonych przez Wielką Brytanię podczas II wojny światowej w celu wykorzystania wąglika, śmiertelnej infekcji bakteryjnej. Dokładne szczegóły tego, co się tam wydarzyło, wyszło na jaw, dopiero gdy w 1997 roku rząd ujawnił film nakręcony w tamtym czasie przez wojsko, który szczegółowo opisywał eksperymenty. Projekt, o nazwie Operation Vegetarian, rozpoczął się pod kierownictwem Paula Fildesa, ówczesnego szefa wydziału biologii w Porton Down, wojskowej placówce w Wiltshire w Anglii, która istnieje do dziś. Porton Down został założony w 1916 roku jako Stacja Eksperymentalna Departamentu Wojny w celu badania skutków działania broni chemicznej, która była coraz częściej wykorzystywana w trakcie pierwszej wojny światowej. W latach czterdziestych XX wieku, gdy Wielka Brytania ponownie znalazła się w stanie wojny. Porton Down powierzono zadanie opracowania broni biologicznej, która mogłaby zostać użyta przeciwko nazistowskim Niemcom. Miała ona wywołać katastrofalne skutki, minimalizując bezpośrednią walkę między wojskami.

Gruinard to wyspa u wybrzeży Szkocji o mrocznej i mrożącej krew w żyłach historii. Fot. Getty Images

Plan polegał na zainfekowaniu ciastek lnianych zarodnikami wąglika i zrzuceniu ich samolotem na pastwiska dla bydła w Niemczech. Krowy zjadłyby ciastka i zaraziły się wąglikiem, jak również osoby, które zjadłyby zainfekowane mięso. Wąglik jest naturalnie występującą, ale śmiertelnie niebezpieczną bakterią. Objawy infekcji mogą pojawić się dopiero po pewnym czasie, ale kiedy już wystąpią, są poważne i bardzo szybko mogą stać się śmiertelne. Proponowany plan zdziesiątkowałby niemieckie dostawy mięsa i wywołał ogólnokrajowe skażenie wąglikiem, powodując ogromną liczbę ofiar śmiertelnych. Aby jednak sprawdzić, jak wąglik działałby jako broń w realnym środowisku, naukowcy potrzebowali miejsca na wolnym powietrzu, z dala od zaludnionych obszarów, aby go przetestować. Latem 1942 roku wojsko kupiło odległą, niezamieszkałą wyspę Gruinard o powierzchni 522 akrów i zakazało mieszkańcom przybywania tam. Oddział wojskowy, pod nadzorem naukowców, rozpoczął przeprowadzanie przerażających eksperymentów. Wykorzystując zwierzęta hodowlane przywiezione na wyspę jako obiekty testowe, rozpoczęli serię prób uwalniania zarodników wąglika na całym terenie wyspy. „Celem było sprawdzenie, czy wąglik przetrwa eksplozję w terenie, czego nie wiedzieli, a następnie czy pozostanie później zaraźliwy” - powiedział Edward Spiers, emerytowany profesor na Uniwersytecie w Leeds w filmie dokumentalnym BBC The Mystery of Anthrax Island w 2022 roku.

„Osiemdziesiąt owiec było uwiązanych w różnych miejscach bezpośrednio pod wiatr od możliwej eksplozji. Eksplozja została przeprowadzona zdalnie. To nie jest wielki huk, to przeciąg bardzo silnych zarodników poruszających się z wiatrem i powodujących infekcję i śmierć, gdziekolwiek się pojawi”. Wyniki były druzgocące, w ciągu kilku dni od eksplozji owce zaczęły wykazywać objawy i szybko zaczęły umierać. Ich zainfekowane ciała poddano sekcji, a następnie spalono lub zakopano pod tonami gruzu. Niektóre z tych eksperymentów były obserwowane przez miejscowych rolników, którzy zauważyli unoszące się nad wyspą chmury wąglika. Jeden z mieszkańców, który sprzedał owce zespołowi naukowców, wspominał, że widział coś, co opisał jako dym unoszący się nad zwierzętami. „Myślę, że był to trujący gaz, wąglik” - powiedział Robertsonowi w 1962 roku. Tajne testy trwały do 1943 roku, kiedy to wojsko uznało je za sukces, a naukowcy spakowali się i wrócili do Porton Down. W rezultacie wyprodukowano pięć milionów ciastek lnianych z dodatkiem wąglika, ale plan został ostatecznie porzucony wraz z atakiem aliantów na Normandię, co spowodowało, że ciastka zostały zniszczone po wojnie. Do 1952 roku Wielka Brytania opracowała inną broń masowego rażenia i zrealizowała swoje ambicje stania się trzecią potęgą nuklearną na świecie. Cztery lata później zakończyła swoje ofensywne programy broni chemicznej i biologicznej, a w 1975 r. ratyfikowała Konwencję o zakazie broni biologicznej, która zakazuje jej używania, produkcji i składowania.

Operacja wegetariańska

Następstwa Operacji Wegetariańskiej były katastrofalne dla wyspy. Wąglik jest bardzo odporną bakterią i może utrzymywać się w glebie przez dziesięciolecia, powodując infekcję po spożyciu nawet wiele lat po wybuchu epidemii. Eksperymenty wojskowe sprawiły, że wyspa stała się zbyt niebezpieczna dla życia ludzi i zwierząt, a nawet woda deszczowa spływająca z wyspy była potencjalnie śmiertelna. Wiele miesięcy po testach zwierzęta na stałym lądzie w pobliżu zatoki Gruinard zaczęły umierać. Jak podaje Elizabeth Willis w swoim artykule Contamination and Compensation, rząd Wielkiej Brytanii po cichu wypłacił rekompensatę poszkodowanym, ale twierdził, że śmierć była wynikiem chorej owcy, która spadła z przepływającego greckiego statku. Jeden z mieszkańców powiedział BBC w 1962 roku: „Było dla nas dość oczywiste, że o czymś wiedzieli, w przeciwnym razie nie zapłaciliby tak szybko, jak to zrobili”. Wojsko poddało wyspę kwarantannie na czas nieokreślony i umieściło znaki ostrzegające odwiedzających. Po zakończeniu II wojny światowej podjęto próby odkażenia terenu za pomocą środków chemicznych i kontrolowanego spalania, ale okazały się one w dużej mierze nieskuteczne. Seria testów przeprowadzonych w 1971 roku wykazała, że chociaż na powierzchni nie było już zarodników wąglika, to nadal utrzymywały się one w glebie, stanowiąc poważne zagrożenie dla każdego, kto postawił stopę na wyspie.

Tajne eksperymenty miały miejsce na wyspie podczas II wojny światowej. Fot. Getty Images

W 1981 roku grupa ekologów o nazwie Dark Harvest Commandos wylądowała na wyspie i pobrała próbki gleby zainfekowanej wąglikiem. Zostawili wiadro tej gleby na terenie Porton Down, aby podkreślić śmiertelne skażenie na wyspie, chcąc zmusić rząd do podjęcia działań. Pięć lat później naukowcy powrócili, aby ponownie spróbować odkażania, zalewając wyspę mieszaniną wody morskiej i formaldehydu, a także usuwając i spalając skażoną wierzchnią warstwę gleby. Tym razem odnieśli większy sukces i ostatecznie, 24 kwietnia 1990 r., po 48 latach kwarantanny, rząd Wielkiej Brytanii ogłosił wyspę Gruinard wolną od wąglika. Gruinard nie był jedynym miejscem, w którym Wielka Brytania przeprowadziła tajne testy broni biologicznej, ale był pierwszym. Konsekwencje tego, co się tam wydarzyło, są ponurym świadectwem zarówno niebezpieczeństw związanych z wojną biologiczną, jak i zdolności ludzkości do destrukcji.