Tajemniczy starożytny szyfr wreszcie został odczytany.

zdjęcie : Bobomullo Bobomulloev

Cesarstwo Kushan było starożytnym państwem, które rozciągało się od współczesnego Uzbekistanu do obecnych północnych Indii, i przyczyniło się do rozprzestrzeniania się buddyzmu w Azji Wschodniej między pierwszym a trzecim wiekiem. Począwszy od lat 50. XX wieku, archeolodzy zaczęli identyfikować artefakty w regionie cesarstwa z „nieznanymi zapiskami Kushan”, których nie byli w stanie zrozumieć. Jednak w lipcu 2023 roku badacze z Niemiec i Tadżykistanu ogłosili, że wreszcie odczytali część tego starożytnego systemu pisma. 

Udało im się to dzięki porównaniu trójjęzycznego tekstu, który francuscy archeolodzy zlokalizowali w Afganistanie w latach 60. XX wieku, z dwujęzycznym tekstem, który tadżyccy archeolodzy zidentyfikowali w Tadżykistanie w 2022 roku. 

Tzw. dwujęzyczne lub trójjęzyczne teksty to równoległe przykłady pisma prezentujące mniej więcej to samo znaczenie, ale w dwóch do trzech różnych językach. Podobnie jak Kamień z Rosetty, te wieloskryptowe teksty pozwoliły badaczom na identyfikację znaków i fraz w starożytnym systemie pisma Kushan. 

Odkrycie Kushańskiego ,,Kamienia z Rosetty’’. 

Archeolodzy po raz pierwszy zidentyfikowali nieznane pismo Kushan w latach 50. XX wieku, kiedy odkryli jego znaki napisane atramentem na schodach w Surkh Kotal w Afganistanie. W latach 60. XX wieku francuscy archeolodzy znaleźli to pismo ponownie na głazie w Dašt-i Nāwur, również w Afganistanie. Tekst na głazie zawierał pismo Kushan obok dwóch innych pism reprezentujących język Baktryjski i język Gāndhārī. 

Jednak trójjęzyczny tekst nie od razu doprowadził do przełomu w zrozumieniu nieznanego pisma Kushan. Było to przynajmniej częściowo spowodowane tym, że francuscy archeolodzy wykonali niskiej jakości zdjęcia trójjęzycznego tekstu i używali niedokładnego rysunku do omawiania znaleziska - mówi Svenja Bonmann, badaczka lingwistyki na Uniwersytecie w Kolonii w Niemczech i główna autorka niedawnego artykułu o nieznanym piśmie Kushan, opublikowanego w Transactions of the Philological Society w lipcu 2023 roku. 

Bez wyraźnych, dokładnych obrazów trójjęzycznego tekstu badacze nie mogli przetłumaczyć nieznanego pisma Kushan. Przez kolejne dziesięciolecia archeolodzy odkryli wiele innych przykładów tego pisma, w tym srebrną misę z wyrytymi napisami w Kazachstanie, ale jego znaczenie wciąż im umykało. Następnie, w 2022 roku, tadżyccy archeolodzy zidentyfikowali dwujęzyczny tekst w wąwozie Almosi w Tadżykistanie zawierający nieznane pismo Kushan obok języka Baktryjskiego. 

,,Archeolodzy kierowali się informacjami podanymi przez lokalnego mieszkańca" - mówi Jakob Halfmann, badacz lingwistyki na Uniwersytecie w Kolonii i współautor niedawnego artykułu. ,,Widział on inskrypcje na zboczu góry blisko miejsca, w którym mieszkał i od pewnego czasu próbował powiedzieć o tym archeologom, ale uwierzyli mu i wysłuchali dopiero w zeszłym roku. Następnie rozpoczęli ekspedycję i odkryli, że rzeczywiście były tam inskrypcje’’. 

Po zlokalizowaniu dwujęzycznego pisma tadżycki archeolog Bobomullo Bobomulloev współpracował z Bonmann, Halfmannem i Natalie Korobzow, inną badaczką lingwistyki na Uniwersytecie w Kolonii, aby odszyfrować tekst (Bobomulloev i Korobzow również są współautorami niedawnego artykułu). 

Jednym z ich kluczowych ustaleń było to, że imię władcy Vema Takhtu pojawiło się w baktryjskich częściach zarówno dwujęzycznego, jak i trójjęzycznego tekstu, co pozwoliło im zidentyfikować jego imię w obu częściach pisma Kushan. 

Ta strategia jest podobna do procedury, której użył francuski filolog Jean-François Champollion podczas tłumaczenia Kamienia z Rosetty, który słynie z fragmentów napisanych w egipskich hieroglifach, egipskim piśmie demotycznym i pismie greckim. Champollion rozpoczął od zidentyfikowania królewskich imion, takich jak Kleopatra, w greckim piśmie, a następnie odnajdywania ich w egipskich częściach kamienia. 

Rzucenie światła na Cesarstwo Kushan. 

Większość archeologicznych przykładów nieznanego pisma Kushan pochodzi z II wieku p.n.e. do III wieku n.e. i została znaleziona we współczesnych nam krajach: Kazachstanie, Uzbekistanie, Tadżykistanie i Afganistanie. Pismo odpowiadało nieznanemu językowi irańskiemu, który prawdopodobnie był jednym z oficjalnych języków Cesarstwa Kushan, obok języków takich jak baktryjski, Gāndhārī i sanskryt. 

Jednym z powodów, dla których badania Bonmann i jej kolegów są ważne, jest to, że dostarczają one dalszych dowodów na istnienie Vema Takhtu, który rządził Cesarstwem Kushan w I wieku i rozszerzył jego władztwo na północno-zachodnie Indie. Wcześniej niektórzy uczeni debatowali, czy faktycznie istniał. Zidentyfikowanie jego imienia w dwóch różnych przykładach pisma Kushan przynosi historyczne dowody, że był ważnym władcą Cesarstwa Kushan. 

Oprócz zidentyfikowania imienia Vema Takhtu, autorzy niedawnego artykułu zidentyfikowali również frazy ,,król królów,, i ,,wielki zbawca’’ – obie opisujące Vema Takhtu. Autorzy szacują, że odszyfrowali około połowy znaków Kushan i mają nadzieję odszyfrować więcej w przyszłości. Dalsze badania mogą dostarczyć więcej informacji o cesarstwie i ludziach, którzy żyli w nim mniej więcej dwa tysiące lat temu.