W jaki sposób Oskar Schindler ocalił 1200 Żydów?

Zdjęcie: Alamy

Bohater żył we względnym zapomnieniu, gdy w 1964 roku jego opowieść została po raz pierwszy przedstawiona w BBC. Dziennikarz Magnus Magnusson oznajmił widzom programu publicystycznego „Tonight”: „Możecie jeszcze o nim nie słyszeć, ale pewnego dnia usłyszycie. Obecnie mieszka w Niemczech; chory, bezrobotny i bez grosza przy duszy. W rzeczywistości żyje z jałmużny, ale nie z takiej przekazywanej ubogim. Pieniądze, które utrzymują go i jego rodzinę przy życiu, pochodzą od 1300 Żydów, którzy zostali przez niego uratowani podczas ostatniej wojny. Wielu z nich zobowiązało się oddawać jednodniowe wynagrodzenie mężczyźnie, którego nazywają Szkarłatnym Kwiatem Obozów Koncentracyjnych”.

Schindler znalazł się tego dnia w programie wiadomości telewizyjnych, ponieważ ogłoszono, że ma zostać nakręcony hollywoodzki film o jego życiu zatytułowany „To the Last Hour”. Produkcja ujrzała światło dzienne za sprawą Poldka Pfefferberga, mężczyzny, który przeżył Holokaust. Ocalały opowiedział Martinowi Goschowi, który był producentem MGM, niewiarygodną historię o swoim ocaleniu. Mężczyzna był jednym z tysiąca osób uratowanych przez nazistowskiego handlarza wojennego: przystojnego, rozwiązłego pijaka i kombinatora z Czechosłowacji, który wcześniej wykazał się niewielką liczbą bohaterskich cech. Podczas gdy ten konkretny film na stałe utknął w fazie produkcji, w 1980 roku Pfefferberg miał okazję spotkać niczego niepodejrzewającego australijskiego pisarza I to zmieniło ich życie.

Thomas Keneally zabijał czas pod koniec podróży promocyjnej do Los Angeles („Moi wydawcy ugościli mnie po królewsku w dużym hotelu w Beverly Hills”) i oglądał wystawy sklepowe w poszukiwaniu nowej teczki przed powrotem do domu w Sydney. W 1983 roku powiedział BBC w programie Desert Island Discs, że właściciel sklepu z wyrobami skórzanymi, jak na mieszkańca środka Europy przystało, wyszedł, aby go powitać, jednocześnie bardzo naciskając na zakup swojego produktu. Keneally powiedział: „[Pfefferberg] wyprodukował bardzo dobrą teczkę, a gdy czekałem na uregulowanie opłat z moich kart kredytowych – zauważyłem, że bardzo powoli regulują płatności z australijskich kart kredytowych; to reputacja skazańca – zaczął opowiadać mi o swoich wojennych przeżyciach.

Wszyscy jesteśmy mu tak bardzo wdzięczni. Przekazał nam wszystkim historię Oskara Schindlera – Steven Spielberg o Poldku Pfefferbergu

„Wiedział, że jestem pisarzem i powiedział”: »Mam dla ciebie książkę. Zostałem uratowany z Auschwitz, wraz ze swoją żoną, przez niezwykłego Niemca. Wyglądał jak uosobienie wszystkiego co cenił Hitler I nazywał się Oskar Schindler. Mam wiele dokumentów należących do niego. W latach 60. prawie nakręcono film o Oskarze, a podczas gdy czekamy na uregulowanie płatności z twojej karty kredytowej, obejrzyj ten materiał.«

„Powiedział swojemu synowi, żeby pilnował sklepu, a mnie zabrał do banku na rogu, otwartego w soboty. Namówił ich, żeby zrobili kserokopie całego tego niezwykłego materiału i od razu zrozumiałem, że mam do czynienia z najbardziej zdumiewającym Europejczykiem”.
Jednym z tych dokumentów była lista Schindlera. „Lista to życie” – napisał Keneally w swojej bestsellerowej powieści „Arka Schindlera”, a „wszędzie wokół jej ciasnych marginesów rozciąga się przepaść”.

Od oportunisty do wybawcy
Pfefferberg urodził się w żydowskiej rodzinie w Krakowie, gdzie pracował jako nauczyciel w liceum i profesor wychowania fizycznego do 1939 roku, kiedy Niemcy najechały Polskę. Wstąpił do polskiej armii i został ranny w bitwie. Powiedział Keneally'emu, że kiedy Polska wpadła w ręce nazistów i została podzielona między hitlerowskie Niemcy i stalinowski Związek Radziecki, musiał podjąć trudną decyzję: „My, oficerowie, musieliśmy zdecydować, czy iść na wschód, czy na zachód. Zdecydowałem, że nie pójdę na wschód, mimo że byłem Żydem. Gdybym to zrobił, zostałbym rozstrzelany razem ze wszystkimi innymi biednymi ludźmi w Lesie Katyńskim”. Został uwięziony w krakowskim getcie, wydzielonym obszarze utworzonym w 1941 roku przez nazistów. Około 15 000 Żydów zapędzono w miejsce, w którym wcześniej mieszkało około 3000 osób, i zmuszono do życia w nieludzkich warunkach. Również w Krakowie członek partii nazistowskiej, Oskar Schindler, wykorzystywał nędzę wojenną dla pieniędzy, przejmując kilka skonfiskowanych żydowskich przedsiębiorstw, w tym fabrykę naczyń emaliowanych. Początkowo większość pracowników Schindlera stanowili polacy, ale później zaczął zatrudniać żydowskich robotników przymusowych z getta. Pfefferberg został jednym z jego pracowników. W międzyczasie naziści zaczęli urządzać łapanki na Żydów i deportować ich do pobliskich obozów koncentracyjnych. Dla tych, którzy pozostali, był to czas terroru.

Brutalna likwidacja getta w Krakowie, przeprowadzona w marcu 1943 roku, na zawsze zmieniła Schindlera. Ci, których uznano za zdolnych do pracy, zostali przewiezieni do pobliskiego obozu pracy w Płaszowie. Tysiące innych osób zostało zamordowanych na ulicach lub wysłanych do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau. Aby uratować swoich pracowników przed obozami, Schindler zaczął wykorzystywać swój talent do korupcji i oszustwa. Nadal przekonywał nazistowskich urzędników, że jego pracownicy są niezbędni dla niemieckiej ofensywy wojennej, przekupując wysokich rangą oficerów SS pieniędzmi i alkoholem. Jego fabryka produkowała również łuski do amunicji, aby zapewnić sobie uznanie jej za niezbędny zasób. Oprócz tego Schindler wymieniał nazwiska, daty urodzenia i umiejętności swoich pracowników, podkreślając ich znaczenie dla nazistowskiej machiny wojennej.

Keneally powiedział BBC: „W praktyce założył mały obóz koncentracyjny. Nie raz, ale dwa razy. Tracił swoich ludzi oraz odzyskiwał ich za pomocą przekupstwa, blefu, korumpowania urzędników i wykorzystywania niezwykłej biurokracji SS, która była zaangażowana w niezwykle systematyczny sposób działania Holokaustu”.

Kiedy wojna się skończyła, Schindler zmagał się z upadającymi inwestycjami i zwrócił się ku alkoholowi. Ci, których uratował, próbowali ratować jego, pomagając mu finansowo. Zmarł w 1974 roku mając 66 lat. Ocaleni przewieźli jego szczątki do Izraela, gdzie został pochowany na cmentarzu katolickim w Jerozolimie. Na jego grobie widnieje napis: „Niezapomniany wybawca 1200 prześladowanych Żydów”.
Wśród uratowanych byli Pfefferberg i jego żona Mila. Po wojnie para udała się do Stanów Zjednoczonych i wylądowała w Beverly Hills. Pfefferberg czasami występował pod nazwiskiem Leopold Page. Keneally zauważył w swoich wspomnieniach z 2008 r. zatytułowanych „Searching for Schindler”, że to nazwisko narzucono mu po przybyciu na Ellis Island w 1947 r. W wywiadzie dla BBC powiedział, że napisanie tego dodatkowego tomu znajdowało się na jego liście rzeczy do zrobienia od momentu śmierci Pfefferberga w 2001 r. „Uznałem, że tak wielką postacią jak Schindler był również człowiek, który mnie do niego przyprowadził” – powiedział.

Nagradzana książka oraz film
Kiedy Steven Spielberg zdobył Oscara dla najlepszego reżysera za „Listę Schindlera” podczas rozdania Oscarów w 1994 roku, powiedział on w swoim przemówieniu: „To nigdy by się nie zaczęło bez ocalałego o nazwisku Pfefferberg… Wszyscy jesteśmy mu tak bardzo wdzięczni. Dał nam wszystkim historię Oskara Schindlera”.
Film powstał na podstawie powieści „Arka Schindlera”, która zdobyła prestiżową brytyjską Nagrodę Bookera w 1982 roku. Niektórzy twierdzili, że nie powinna być klasyfikowana jako fikcja, ponieważ autor zastosował pomysłowe techniki literackie w odniesieniu do wydarzeń z życia wziętych. Podobne zabiegi zastosowano w dziełach takich jak „Z zimną krwią” Trumana Capote'a i „The Right Stuff” Toma Wolfe'a. Wracając pamięcią do 2008 roku, podczas dyskusji o swoich wspomnieniach o Schindlerze, Keneally powiedział BBC, że debata była korzystna dla biznesu. „Dzisiaj arcybiskupi nie robią pisarzom wielkiej przysługi, zabraniając im wstępu na ambonę, ale kontrowersje literackie działają niemal tak samo dobrze, jak księża w przeszłości promujący książkę” — powiedział.

W swoim przemówieniu z okazji otrzymania Nagrody Bookera Keneally podziękował Pfefferbergowi i innym ocalałym, którzy pomogli mu opowiedzieć tę historię. Powiedział: „Jestem w niezwykłej sytuacji, podobnej do pozycji producenta hollywoodzkiego, który pokornie przyjmuje swojego Oscara i dziękuje tak wielu osobom. Zazwyczaj pisarz nie musi dziękować tak wielu ludziom, ale większość moich postaci nadal żyje. Chciałbym również pamiętać o niezwykłej personie, jaką był Oskar”.