Zaskakująca - i śmiertelnie niebezpieczna - historia tapet

Fototapeta ścienna „Garland of Ragini”, przedstawiająca pawie, stylizowane palmy i kwiaty lotosu na spokojnej rzece, oparta jest na indyjskim dziele sztuki z początku XVIII wieku. Dzięki uprzejmości 1883 Wallcoverings

Dziesiątki tysięcy lat później to prawdopodobnie tapety - ten najbardziej efemeryczny z elementów projektu - stanowią jeden z naszych najpotężniejszych portali do niedawnej przeszłości.

Producenci tapet rutynowo plądrują archiwa w poszukiwaniu wzorów o trwałym uroku, a w tym miesiącu luksusowa brytyjska marka 1838 Wallcoverings rozpoczęła drugą współpracę z londyńskim Muzeum Wiktorii i Alberta (V&A) - kolekcją dziewięciu wzorów sięgających aż do 1700 roku.

„Ambicja ulepszania i upiększania naszego otoczenia za pomocą wzorów i ornamentów jest niewątpliwie jedną z najwcześniejszych form ludzkiego wysiłku” - powiedziała CNN za pośrednictwem rozmowy wideo Amelia Calver, kierownik ds. badań i rozwoju licencjonowania marki w muzeum. „Wzory nie tylko zdobią, ale mogą przekazywać różne znaczenia w różnych społecznościach. Opowiadają nam o zmieniających się losach i ruchach kulturowych, które zostały wplecione w tkankę naszych przestrzeni życiowych”.

Fragment tapety „Laurel” stworzonej przez Waltera Crane'a przy użyciu druku drzeworytniczego na papierze w Anglii, 1911 r. Dzięki uprzejmości Muzeum Wiktorii i Alberta

1838 Wallcoverings bierze swoją nazwę od roku, w którym wynaleziono pierwszą maszynę do drukowania tapet w Lancashire w północnej Anglii. Rzeczywiście, wiele projektów firmy jest nadal drukowanych na rzadkich XIX-wiecznych maszynach.

„Druk powierzchniowy to bardzo piękna technika” - powiedział CNN w rozmowie wideo dyrektor zarządzający firmy, James Watson. „Nakłada dużą ilość atramentu na papier, co tworzy malarski efekt - tak jakby ktoś wziął pędzel i ręcznie namalował projekt. Można wyczuć ilość nałożonego atramentu”.

Wzory nawiązujące do historii

Technika ta stanowi hołd dla kunsztu branży, która sięga tysiącleci wstecz. Uważa się, że niektóre z najwcześniejszych znanych przykładów tapet sięgają ponad 2000 lat wstecz do chińskiej dynastii Qin, kiedy to obrazy ptaków, kwiatów i krajobrazów były malowane na pojedynczych arkuszach papieru ryżowego. Uważa się, że do XII wieku to przejściowe rzemiosło podróżowało na Zachód Jedwabnym Szlakiem. W Europie najwcześniejsze zachowane skrawki tapet pochodzą z 1509 roku. Fragmenty te zostały znalezione w 1911 roku na Uniwersytecie Cambridge w Anglii podczas prac renowacyjnych. Pokazują one stylizowany wzór granatów wydrukowany z jednego dużego klocka drewnianego - kluczową innowację w rzemiośle.

Pod koniec 1500 roku we Francji powstała pierwsza gildia „dominotierów”, czyli producentów tapet. Te pracowite, rodzinne atelier produkowały ręcznie drukowane papiery o geometrycznych lub kwiatowych wzorach przy użyciu klocków drewnianych, szablonów, naturalnych pigmentów i gumy. Ich rzemiosło, choć wykwalifikowane, było dalekie od wyrafinowanego: Projekty były drukowane i dystrybuowane masowo, a następnie sprzedawane tanio jako „papiery gobelinowe” do powszechnej konsumpcji. W 1675 roku francuski dominotier Jean-Michel Papillon stworzył pierwsze powtarzające się wzory tapet przeznaczone do stosowania w jednej ciągłej linii: Papillon wynalazł tapetę znaną dzisiaj.

Oryginalna fototapeta „Garland of Ragini”, wykonana w południowych Indiach około 1700 roku. Dzieło, obecnie przechowywane w Muzeum Wiktorii i Alberta, stanowiło inspirację dla nowej wersji 1838 Wallcovering (u góry). Dzięki uprzejmości Muzeum Wiktorii i Alberta

Pod koniec XVIII wieku mechanizacja spowodowała ogromne zmiany w branży. Ten przewrót - i mroczna historia społeczna, którą wywołał - został opisany przez autorkę i historyka sztuki Lucindę Hawksley w jej książce z 2016 roku „Bitten by Witch Fever”. Książka jest przeplatana 275 faksymiliami próbek wiktoriańskich tapet z Archiwum Narodowego w Londynie, które naukowo udowodniono, że zawierają arsen, niewinnie wyglądający biały proszek, znany w tamtych czasach jako trujący.

„To było naprawdę niesamowite widzieć te wszystkie projekty” - powiedziała Hawksley w rozmowie telefonicznej z CNN, wyjaśniając najpierw, w jaki sposób nosiła białe rękawiczki, aby poradzić sobie z zatrutymi papierami. „To, co mnie zafascynowało, to fakt, że nigdy nie wiedziałabym, że są to wiktoriańskie lub gregoriańskie projekty, są tak niesamowicie psychodeliczne. I to po prawie 200 latach niszczenia kolorów, więc można sobie wyobrazić, jak intensywne musiały być”.

Zabójczy wystrój

Hawksley wyjaśniła, że ta nieporównywalna intensywność była spowodowana arszenikiem: „Dla producentów farb i barwników arszenik był tanim towarem, który zwiększał blask i trwałość pigmentów, szczególnie w przypadku tapet. Opinia publiczna uwielbiała jasne kolory nowych tapet i nawet gdy ludzie dowiedzieli się, że barwniki zawierają arszenik, nie uważali tapet za niebezpieczne - pod warunkiem, że ich nie lizali”.

Opinia publiczna nie zdawała sobie sprawy, że w wilgotnych warunkach arszenik uwalniał śmiertelny gaz.

Fototapeta 1838 Wallcovering „Date Palm Mural” została zainspirowana dziełem archiwalnym V&A autorstwa Elijaha Waltona, który zainspirował się podróżami do Egiptu w latach sześćdziesiątych XIX wieku. Dzięki uprzejmości 1838 Wallcoverings

W połowie XIX wieku mechanizacja (w połączeniu z szybkim obniżeniem podatków od papieru) sprawiła, że tapety stały się dostępne dla wszystkich, z wyjątkiem najbiedniejszych domów. Wilgotne i słabo wentylowane gospodarstwa domowe o niskich dochodach były tymi, które najbardziej ucierpiały z powodu śmiertelnych skutków pigmentów arszenikowych, które były zakazane w innych częściach Europy,

ale legalne w Wielkiej Brytanii pomimo publicznych protestów lekarzy. W 1857 roku lekarz William Hinds napisał w czasopiśmie medycznym, że „w Wielkiej Brytanii ma miejsce wiele powolnych zatruć”.

Współczesna powieść Charlotte Perkins Gillman z 1892 roku „Żółta tapeta” została prawdopodobnie zainspirowana tymi doniesieniami. W powieści tej kobieta cierpiąca na „chwilową depresję nerwową” jest zmuszona do odpoczynku w sypialni pokrytej tapetą w „rozległy, ekstrawagancki wzór”. Kolor został opisany jako „odpychający, niemal odrażający, tlący się nieczysty żółty... Ten papier wygląda dla mnie tak, jakby wiedział, jaki ma złośliwy wpływ”. Czytelnicy mogli niemal poczuć arszenikowy gaz emanujący ze stron gotyckiej opowieści Gillman..

Pomimo coraz większej liczby dowodów i rosnącej świadomości społecznej, producenci tapet zwlekali z wprowadzeniem zakazu stosowania arszeniku. Ostatecznie popyt publiczny, a nie rząd brytyjski, sprawił, że stosowanie arszeniku w tapetach stało się przestarzałe pod koniec XIX wieku.

Pochodząca z 1904 roku próbka tapety „Dulce Domum” została stworzona przez projektanta Waltera Crane'a przy użyciu kolorowego druku drzeworytniczego. Dzięki uprzejmości Victoria & Albert Museum

Historyczne wzory nadal jednak urzekają dzisiejszych projektantów i dekoratorów.

„Mają ponadczasowy urok” - wyjaśniła Calver, która nadzoruje licencjonowanie kolekcji V&A obejmującej ponad 3 miliony wzorów tekstyliów, dekoracji, tapet i wydruków. „Wiele (wzorów) zawiera motywy i detale, które nadal rezonują z klientami”. (Watson, z 1838 Wallcoverings, w międzyczasie przewidział, że „Calico Shell”, zainspirowany drukowaną tkaniną perkalową z lat 60. i 70. XVII wieku, oraz „Laurel Leaf”, zaadaptowany z druku drzeworytniczego na papierze wyprodukowanym w 1911 roku, będą najpopularniejszymi projektami z nowej współpracy V&A).

„Zagłębiając się w historię rzemiosła” - dodała Calver – „projektanci mają wyjątkową okazję do połączenia własnej kreatywności z tymi projektami, tworząc coś, co jest tak samo istotne teraz, jak przed wiekami”.