Pierwszy na świecie park dinozaurów: ile racji mieli wiktoriańscy artyści?

W parku londyńskiego Pałacu Kryształowego można znaleźć pierwsze na świecie pełnowymiarowe rekonstrukcje dinozaurów.

Artysta zajmujący się historią naturalną, Benjamin Waterhouse Hawkins, odsłonił swoje rzeźby dinozaurów w 1854 roku. Były to pierwsze na świecie pełnowymiarowe rekonstrukcje tych zwierząt i przedstawiają trzy gatunki, które zostały odkryte jako pierwsze.

W połowie dziewiętnastego wieku dinozaury wciąż były stosunkowo nowym odkryciem. Do zbadania było dostępnych bardzo niewiele skamieniałości, a wiedza na temat tego, jak mogło wyglądać życie tych prehistorycznych gadów ograniczona.

Na ile poprawne były wizje Benjamina Waterhouse Hawkinsa i jego doradców dotyczące prehistorycznych gadów? Wyjaśni dr Susie Maidment, badaczka dinozaurów z Muzeum [Historii Naturalnej].

Zaprojektować dinozaury

Najbardziej znanymi z licznych rzeźb Banjamina Waterhouse Hawkinsa z Pałacu Kryształowego w południowo-wschodnim Londynie są cztery dinozaury: po jednym megalozaurze i hileozaurze i dwa iguanodony. W latach pięćdziesiątych dziewiętnastego wieku, kiedy tworzono rzeźby, posiadano bardzo niewiele pozostałości tych zwierząt, na których można było się oprzeć. Chociaż Waterhouse i jego doradcy mieli świadomość, że były gadami, dzisiaj wiemy, że niektóre z ich teorii nie były do końca zgodne z prawdą.

Susie mówi, „Tak naprawdę wydaje mi się, że wzięli to, co znali, jak krokodyle i jaszczurki, i nadmuchali je, żeby były rozmiarów kości.

W dzisiejszych czasach duże zwierzaki przeważnie są czworonożne i stosunkowo masywne. Smukłe dwunogie stworzenie zupełnie nie mieściło się w czyimkolwiek pojmowaniu tego, jak mógłby wyglądać gad.”

Kiedy tworzono rzeźby z Pałacu Kryształowego, uznawano, że megalozaury chodziły na czterech łapach.

© Rohit Naniwadekar via Wikimedia Commons | Megalozaur z Pałacu Kryształowego mógł być wzorowany na dużym gadzie, na przykład waranie

Czworonożny kształt megalozaura mógł być oparty na waranach, jednych z największych jaszczurek na świecie.

„Wciąż nie posiadamy pełnego szkieletu megalozaura. Jest znany z dolnych szczęk, tylnych kończyn i kilku innych fragmentów. Mamy wystarczająco dużo dowodów, żeby wiedzieć, że należał do rodziny megalosauridae, którą poznaliśmy dużo lepiej.

Były dwunożne i miały małe przedramiona, ich czaszki były prawdopodobnie dużo głębsze, nie jak przypominająca krokodylą czaszka rzeźby.

Ale biorąc pod uwagę, że nie wiedzieli nic, poza tymi kilkoma kośćmi i nie mieli żadnego kontekstu, skonstruowanie megalozaura tak, jak to zrobili, nie jest bezpodstawne”, wyjaśnia Susie.

© Elenarts via Shutterstock | Wyposażeni we współczesne dane, paleontolodzy wiedzą, że megalozaury były dinozaurami dwunożnymi.

Iguanodon Waterhouse Hawkinsa również w niczym nie przypomina swojego realnego odpowiednika. Nazwa tego dinozaura została mu nadana po przypominających iguanie zębach, znalezionych przez Mary Ann Mantell w 1822 roku, a jego ciało również mogło być wzorowane na tym zwierzęciu.

Susie wyjaśnia: „To właściwie podobna sytuacja. Znaleźli zęby i zrozumieli, że należały do gada, a potem znaleźli też kilka innych drobiazgów, takich jak kość udowa i krąg, więc wiedzieli, że mieli do czynienia z wielkim gadem. Znaleźli kolec i zatknęli go na czubku nosa, trochę jak u nosorożca. To wszystko opiera się na analogii".

© Peter Cooper via Wikimedia Commons | Rzeźby iguanodonów z Pałacu Kryształowego były najlepszymi możliwymi rekonstrukcjami w oparciu o dane dostępne w tamtych czasach.

© William Warby via Flickr | Iguanodon został nazwany po swoich przypominających iguanie zębach. Ich rzeźby z Pałacu Kryształowego mogły być również wzorowane na tych zwierzętach.

Dopiero po przełomowym odkryciu skamieniałości iguanodona w Bernissart w Belgii w 1878 roku, słynne kolce zostały przeniesione na właściwe miejsce na łapach dinozaura. Ale nawet z tą nową wiedzą, z jego wizerunkiem wciąż nie wszystko było w porządku.

Zdjęcie: Wikimedia Commons | Kiedy w latach siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku konstruowano iguanodony z Bernissart, uważano, że dinozaury te miały posturę kangura.

W latach siedemdziesiątych dziewiętnastego wieku paleontolodzy ustalili, że iguanodon miał pozę kangura, ale współcześnie wiemy, że zwierzęta te były przed wszystkim czworonogami, chodzącymi na przypominających kopyta zakończeniach swoich palców. Dlatego czworonożność iguanodonów z Pałacu Kryształowego jest poprawna, chociaż ze złych przyczyn.

Najmniej znanym z trzech dinozaurów z parku jest hileozaur, opisany przez Gideona Mantella w 1832 roku. Odkryto tylko jednego przedstawiciela jego gatunku.

Susie mówi, „To co wiemy współcześnie opiera się na uznaniu, że skamieniałe kolce, płytki kostne, a zwłaszcza kształt łopatek są charakterystyczne dla ankylozaurów".

W swojej książce z 1833 roku, The Geology of the South-East of England, Mantell stwierdził, że „istnieją wszelakie powody by wnioskować iż albo grzbiet jego uzbrojony był w potężny rząd łusek składających się na skórzaste frędzle, albo też ogon posiadał podobny wyrostek, nadzwyczaj nieproporcjonalny do rozmiarów cielska.”

W rekonstrukcji Waterhouse Hawkinsa, kolce są umieszczone wzdłuż kręgosłupa. U żywego zwierzęcia razem z płytkami kostnymi znajdowałyby się na plecach albo bokach zwierzęcia.

Susie tłumaczy, „Wtedy mieli tylko szyję i przedramiona, albo przynajmniej obręcz barkową, i wiedzieli, że miał na ciele jakieś kolce. Co zrobić w takiej sytuacji? Bierzesz krokodyla albo jaszczurkę, przylepiasz do niego trochę płytek i wychodzi ci całkiem rozsądna rekonstrukcja.”

W parku hileozaur odwraca się od zwiedzających. Przyjaciele Dinozaurów z Pałacu Kryształowego – grupa zajmująca się promocją długoterminowej ochrony rzeźb z parku pałacowego i otaczającego je obszaru – sugerują, że może wynikać do z niedostatecznej ilości źródeł dotyczących budowy czaszki, na których Waterhouse Hawkins mógłby się oprzeć konstruując swoje modele.

Schematy iguanodona i hileozaurów Waterhouse Hawkinsa

© Simon Q via Flickr | Być może hileozaur odwraca się od zwiedzających, ponieważ brakowało źródeł dotyczących jego czaszki.

Łuskowata skóra

Pomimo ich szeroko opisanych wad, niektóre elementy dinozaurów z Pałacu Kryształowego są poprawne.

Figury Waterhouse Hawkinsa są na przykład pokryte drobnymi łuskami. Jeśli chodzi o hileozaura i iguanodona, niemal na pewno jest to zgodne z rzeczywistością.

„Jest kilka dinozaurów ptasiomiednicznych, które były czymś porośnięte, ale zwykle przypomina to raczej szczecinę. Nie pokrywa całego ciała, tylko koniuszki ogonów albo coś w tym rodzaju. Ale nie mamy dowodów że występowała u iguanodona, ani hileoazura,” tłumaczy Susie.

Jest mnóstwo dowodów na łuskowatą skórę w postaci odcisków pozostawionych przez hadrozaury, bliskich krewnych iguanodona. Stegozaury również były łuskowate, co sugeruje, że to samo było zapewne prawdą dla ich kuzynów z rodziny ankylozaurów, takich jak hileozaury.

„To gady. Jeżeli wykluczymy ptaki, o których nie wiedziano wtedy, że są dinozaurami, wszystkie gady są pokryte łuską. Węże, jaszczurki, sfenodonty – wszystkie mają łuski, więc ma sens danie modelom łuskowatej skóry i nawet współcześnie to w zasadzie nadal najlepsze, na co wpadliśmy”.

Skamieniały odcisk skóry edmontozaura. Te dinozaury były blisko spokrewnione z iguanodonami, dlatego możliwe, że dzieliły niektóre cechy, takie jak łuskowata skóra.

Jakiego koloru były dinozaury?

Nie wiemy o dinozaurach wszystkiego, dlatego niektóre aspekty modeli z Pałacu Kryształowego pozostają otwarte do dyskusji. Na przykład przez lata dinozaury malowano na wiele różnych odcieni.

Susie mówi: „Zapewne nigdy nie poznamy koloru dinozaurów pokrytych łuską. Kolor piór poznaje się po tych strukturach nazywanych melanosomami. Ich kształt koduje kolor. Znaleziono melanosomy w łuskach, ale w ich przypadku nie ma dobrej korelacji między kolorem a kształtem”.

Dinozaury przedstawione w parku Pałacu Kryształowego faktycznie mogły być zielone, ale nigdy nie dowiemy się tego na pewno.

Dlaczego paleosztuka ma znaczenie?

© Biodiversity Heritage Library via Flickr | Rekonstrukcja megalozaura z The Book of Animal Kingdom, opublikowanej 1910 roku.

Dla osób, które nie są ekspertami od dinozaurów, oglądanie pojedynczych skamieniałych kości i wyobrażenie sobie zwierzęcia może być dość trudne. Byłoby tak szczególnie dla ludzi ery wiktoriańskiej, kiedy dinozaury były najnowszym odkryciem.

Paleoartyści na podstawie tych kości tworzą prace przedstawiające zwierzęta tak, jak wyglądałyby w trakcie życia, często w najdrobniejszych szczegółach odpowiadające najnowszej wiedzy naukowej.

Susie mówi, „Nie da się po prostu wyobrazić sobie tych zwierząt, potrzebujemy wizualnej reprezentacji tego, jak wyglądały, i uważam, że z tej perspektywy paleosztuka jest naprawdę ważna”.

Podobnie jak w przypadku parku Pałacu Kryształowego, w ciągu ostatnich 150 lat dzieła paleoartystów nie zawsze były trafne. Istnieją na przykład rekonstrukcje przedstawiające megalozaura i iguanodona mierzące się w dramatycznej walce.

Wiemy jednak, że chociaż oba dinozaury żyły niegdyś na terenie Wielkiej Brytanii, dzieliło je około czterdzieści milionów lat.

„Geolodzy wiedzieli, że ich pozostałości znaleziono w innych rodzajach skały, ale nie mieli dobrego pojęcia o tym jak działały okresy geologiczne i ile lat miały te skały,” dodaje Susie. „Niektórzy wciąż wierzyli, że Ziemia ma cztery tysiące lat. Różnica czasu między powstaniem tych skał mogłaby wynosić dni, tygodnie, albo lata.”

Nawet współcześnie, paleosztuka jest nadzwyczaj istotna z kilku powodów. „Nie możesz wydać książki dla dzieci o dinozaurach bez obrazków, ale paleosztuka jest również coraz lepszym sposobem na uświadomienie społeczeństwu tego, co robimy.”

© Fondo Antiguo de la Biblioteca de la Universitaria de Sevilla via Flickr | Rekonstrukcja walki iguanodona z megalozaurem autorstwa Édouarda Riou opublikowana w książce La Terre Avant Le Louisa Figuiera z 1864 roku.

Benjamin Waterhouse Hawkins i park Pałacu Kryształowego

Dinozaury z Pałacu Kryształowego były dziełem jednego z najlepiej znanych rzeźbiarzy zajmujących się historią naturalną swoich czasów, Benjamina Waterhouse Hawkinsa (1807-1894).

Jego rzeźby dinozaurów zamówiono w 1852 roku, a ukończone modele odsłoniono publicznie w 1854 roku. Nieznane wtedy powszechnie stworzenia stworzono z pomocą Sir Richarda Owena, pierwszego kierownika Muzeum Historii Naturalnej i osoby, która umieściła iguanodona, megalozaura i hileozaura w nowej grupie ochrzczonej nazwą Dinosauria w 1842 roku.

© Wellcome Collection | Kolorowa rycina George'a Baxtera przedstawiająca Pałac Kryształowy po przeniesieniu go Sydeham, z kilkoma rzeźbami Waterhouse Hawkinsa na pierwszym planie.

Dinozaurom z Pałacu Kryształowego towarzyszy kilka innych rzeźb prehistorycznych zwierząt, zaprojektowanych przez Waterhouse Hawkinsa.

Należy do nich wielki leniwiec Megatherium, jeleń olbrzymi Megaloceros, a także trochę innych gadów, w tym ichtiozaur, Mosasaurus i pterozaury. Te i więcej rzeźb są rozrzucone po parku, w kolejności odpowiadającej przypisanym im okresom geologicznym.

Rzeźby stworzono na terenach Pałacu Kryształowego, kiedy został przeniesiony do Sydenham. Pierwotnie Pałac Kryształowy wznosił się w Hyde Parku, około piętnaście kilometrów dalej, gdzie wzniesiono go jako siedzibę Wielkiej Wystawy z 1851 roku. Rzeźby o wiele lat przeżyły historyczny Pałac Kryształowy, który został zniszczony przez pożar w 1936 roku.

31 grudnia 1853 roku, zanim dinozaury zostały odsłonięte publicznie, Waterhouse Hawkins urządził na cześć ich premiery bankiet, na który zaprosił naukowców i urzędników zarządzających Pałacem Kryształowym. Przyjęcie odbyło się wewnątrz formy jednej z rzeźb iguanodonów.

Po ponad stu pięćdziesięciu latach bycia wystawionym na łaskę żywiołów, stan rzeźb podupadł i konieczne okazało się przeprowadzenie gruntownej konserwacji w celu przywrócenia im dawnego blasku. Od 2007 roku dinozaury ze względu na swoje znaczenie dzierżą tytuł Zabytku Wielkiej Brytanii I klasy.

Obszary otaczające rzeźby są obecnie obsadzane roślinnością oddającą ducha epok, w których żyły zwierzęta.

Rycina przedstawiająca przyjęcie Benjamina Waterhouse Hawkinsa w formie iguanodona z Pałacu Kryształowego.

Susie mówi, „To trzy symboliczne dinozaury, które cofają nas do początków Dinosauria, dlatego są niezwykle ważne z perspektywy historycznej, obrazując gdzie miała swój początek nauka o nich.

Myślę że wpływają na wyobraźnię wielu osób i wielu ludzi odwiedza Pałac Kryształowy żeby je zobaczyć – wciąż stanowią świetną reklamę dla tego, co robimy”.